Martha Claeys

Trots, de filosofie van een emotie

Boom uitgevers


Hoe zit dat met trots? Een mooie en bijzondere vraag die Martha Claeys zichzelf en ons stelt. Er is nogal wat trots om ons heen. Maar met die trots - dat opgeblazen gevoel van: kijk eens naar mij - kunnen we niet veel. Doe maar gewoon, of doe maar niet. Maar daarmee verstoppen we ook gelijk datgene waar we trots op mógen zijn. Martha Claeys geeft dan een mooi en behulpzaam onderscheid.


‘De drie houdingen die aan de basis kunnen liggen van trots - zelfwaardering, zelfrespect en zelfliefde - spelen een verschillende rol in onze emotionele huishouding, en roepen verschillende emotionele vraagstukken op.’


De trots die gepaard gaat met zelfwaardering is ook balanceren op het randje van ‘competitie, status en sociale hiërarchieën’, schrijft Martha Claeys. Het kan zowel gevaarlijk, pompeus als kinderlijk gedrag veroorzaken, bijvoorbeeld in het debat tussen Trump en Biden waarin de beide mannen hun zelfwaardering zelfs weergeven in hoe goed ze zijn met golf. Dat lijkt, en is, kinderachtig, maar geeft goed weer hoe beide mannen ten diepste ook met trots naar hun prestaties kijken in het algemeen. ‘Kijk, zelfs met golf ben ik beter.’


In het geval van zelfrespect hebben we als mens nog wel wat te leren als het gaat om de juiste balans. Martha Claeys geeft dat mooi weer als ze in haar inleiding schrijft: ‘Ik vond het belangrijk om gezien en gehoord te worden. Ik snakte naar waardering, maar wanneer die kwam was ik de eerste om die weer weg te wuiven of af te breken.’ Iedereen wil gezien worden, maar toegeven dat je gezien wilt worden, maakt je of kwetsbaar of onbescheiden. ‘Trots gestoeld op zelfrespect roept vragen op over rechten en plichten, menselijkheid en de basisvereisten van een waardig leven.’ 


En dan is er nog zelfliefde. Ook dat is het dunne koord tussen verliefd worden op jezelf - Narcissus - en een beter begrip van wie je ten diepste bent. Kijken naar jezelf en met mildheid jezelf corrigeren waar nodig; het vraagt vaak om de jaren van wijsheid en een leven vol blauwe plekken waar je misliep. ‘Zelfliefde betekent dan dat je de tijd en ruimte kunt nemen, en ook daadwerkelijk neemt, om je plaats in de wereld te begrijpen(..)’


Zowel zelfwaardering, als zelfrespect en zelfliefde vraagt dus om reflectie, hard werken, teleurstelling absorberen, tijd nemen voor zelfkennis, en de moed en deemoedigheid om te willen leren in het leven. In alle gevallen is trots op dat wat je presteert, de trots om wie je bent in relatie tot anderen en de trots om te kunnen groeien als mens een hele gezonde manier van zijn. Dat betekent laveren, in balans zijn. En dat in balans zijn is een hele kunst in deze digitale tijd waarin we onszelf opblazen op sociale media.


Iemand die daar zorgvuldig op ingaat is Johann Hari met zijn boek ‘De aandacht verloren’ als hij schrijft: ‘Door het aanbod van nieuws — clickbait en hapklaar — verdiepen we ons niet meer in het hele verhaal. Sterker nog, we zijn verleerd om ons te concentreren om het hele verhaal tot ons te nemen. We lezen koppen die verwijzen naar andere koppen. Is het waar? Dat weten we niet want dat vertellen de koppen in het nieuws niet. Zoeken we dat dan uit? Daar is geen tijd voor want andere koppen dienen zich alweer aan.’ 


In de slipstream van het aanbod om onszelf te presenteren, verliezen we dus snel het zicht op een gebalanceerd leven. Er is domweg geen tijd voor. We willen klikbaar en like-baar zijn. In een prachtig voorbeeld laat Martha Claeys echter zien dat dit van alle tijden is. In het Italiaanse stadje San Gimignano hadden ze in de Middeleeuwen zo hun eigen kijk op zichtbare trots doordat rijke families hoge torens lieten bouwen om hun rijkdom en status te laten zien. Die torens hadden verder geen functie, enkel om protserig boven de stad uit te torenen (dus). Hoe hoger de toren, hoe meer geld men had. Komt het bekend voor? De zelfwaardering schoot letterlijk uit - in de hoogte - en kreeg het nare trekje van het trots willen zijn om iets wat je niet verdiende uit respect of liefde, maar uit nijd en haat naar de anderen. Martha Claeys noemt dit het nulsomspel - wat ik meer bezit dan de ander, heeft de ander minder dan ik. ‘Veel mensen zijn liever een grote vis in een kleine vijver, dan een relatief kleine vis in een grote vijver. We meten ons voortdurend aan anderen en leiden daaruit af hoe goed wij het doen.’


Is er een conclusie? Jazeker. ‘Trots kan radicaal in de weg staan bij het maken van betere keuzes. Te trots zijn om toe te geven dat we fouten hebben gemaakt kan positieve verandering in de weg staan - niet enkel in ons persoonlijk leven, maar ook wanneer het gaat om grote maatschappelijke kenteringen.’ Een aantal scherpe voorbeelden van het in de weg staan van betere keuzes doordat de eigen trots blijkbaar te groot is om fouten toe te geven beschrijft Kustaw Bessems in zijn boek ‘Stuurloos, Wegwijzers voor een land op drift: ‘We hebben het over leiders die - sowieso, maar in ons systeem extra - snel aan tunnelvisie lijden. Successen claimen ze, fouten wijten ze aan anderen of aan factoren buiten henzelf. Kritiek filteren ze uit of zien ze als aanval, bevestiging slurpen ze op. Om zich heen verzamelen ze ja-knikkers. Ze gaan zichzelf overschatten en denken dat ze de samenleving naar wens kunnen vormen.’


Martha Claeys kreeg voor ‘Trots, de filosofie van een emotie’ de Socratesbeker 2024. Het boek geeft dan ook een goed inzicht op de huidige cultuur die bedoeld en aangestuurd wordt door de schadelijke effecten van trots - en geeft tegelijk een persoonlijke inkijk hoe het negeren of het afwijzen van gevoelens van trots ons ook weer in balans kan brengen. ‘Dat ik trots wilde wegredeneren met argumenten zie ik nu als deel van het meubilair van een wereld die bepaalde mensen klein houdt en anderen naar boven stuwt.’

- Ron van Es


 Koop het boek hier

YouTube

YouTube inhoud kan niet getoond worden met je huidige cookie-instellingen. Selecteer "Toestemmen & tonen" om de inhoud te zien en de YouTube cookie-instellingen te accepteren. Meer info kun je lezen in onze [Privacyverklaring](/privacyverklaring/. Je kunt je altijd weer afmelden via je [cookie-instellingen] /cookie-instellingen/.

Toestemmen & tonen

Bekijk ook 

Boekenclub Dagen 

Boek van de Radio

Boeken Leesclub