Rick Rubin
Creatief zijn: een manier van leven
Nijgh & Van Ditmar 

Er is een laatste videoclip van de grote Johnny Cash. De film is ge maakt bij het nummer ‘Hurt’ dat op de vierde cd in de serie American I — VI staat. Deze serie is ontstaan doordat de muziekproducer Rick Rubin bij Johnny Cash aandrong om samen te gaan werken. Waarom, vroeg Cash, wat wil je dan gaan doen? Ik geef je een gitaar en een microfoon, zei Rubin. Zo ontstonden 6 cd’s, die stuk voor stuk prachtige songs bevatten.

Bijzonder is het nummer ‘Hurt’ op die vierde cd in deze serie. Het is geen nummer van Johnny Cash, maar van Trent Reznor. Die vertelt in een interview dat zijn nummer echt van Johnny Cash werd in zijn uitvoering. En dat is ook zo. ‘Hurt’, pijn dus, en vooral de pijn van een leven dat ten einde loopt. ‘What have I become my sweetest friend. Everyone I know goes away in the end. And you could have it all, my empire of dirt. I will let you down, I will make you hurt.’

Als de filmmaker Mark Romanek dit nummer hoort, belt hij muziekproducer Rick Rubin op en smeekt hem bijna om de muziekclip te mogen maken. En dat doet Romanek; en hoe! Later vertelt hij over het maken van die videoclip dat hij Johnny Cash in eerste instantie alleen in een stoel wilde filmen, maar hij vroeg zich wel af of dat voldoende was.

Op bezoek bij Cash en tijdens het bespreken van de videoclip wordt hij door een medewerker gewezen op het inmiddels gesloten museum van Johnny Cash vlakbij. Daar staan dozen vol met oude films en opnames. Bij het doornemen van al die oude beelden lijkt alles op z’n plek te vallen. ‘Hurt’ gaat over het leven van Johnny Cash, gaat over zijn terugblik en over alles dat er niet meer is. Of was, maar niet meer belangrijk is. ‘You build on failure. You use it as a stepping stone. Close the door on the past. You don’t try to forget the mistakes, but you don’t dwell on it.’

Dit is een man die terugkijkt op een leven vol met pijn en vergeving. Dit laatste zegt Cash in een laatste interview als het daarover gaat: ‘God heeft me vergeven, misschien is het tijd dat zelf ook maar eens te doen.’ Drie maanden na het maken van de videoclip overlijdt de vrouw van Johnny Cash, June, en vier maanden later overlijdt hij zelf. Het nummer in de videoclip is dus met recht de laatste boodschap aan zijn luisteraars en Cash en Romanek zijn messcherp en niets ontziend eerlijk. 

Wanneer je de videoclip bekijkt, blijf je enigszins onthutst naar het laatste beeld kijken. Door de hele film heen voel je de pijn. Vooral je eigen pijn. En dat maakt de tekst, de film en het leven zoals Cash dat bezingt, invoelbaar. Hier wordt de innerlijke pijn van een mens zo zichtbaar. Die pijn is het signaal van gemis. De innerlijke pijn geeft het verlangen aan. Het verlangen naar heelheid, het verlangen naar liefde, het verlangen naar zichzelf eigenlijk.

Hoe heeft Rick Rubin ervoor gezorgd dat de oude countryzanger, de ‘man in black’ juist dit nummer van Nine Inch Nails wilde opnemen? Omdat Rick Rubin iets begreep dat verder ging dan zijn eigen inzicht. In zijn boek ‘Creatief zijn: een manier van leven’ schrijft hij: ‘De meeste creatieve makers zien zichzelf als de dirigent van het orkest. Als we uitzoomen vanuit ons beperkte beeld van de realiteit, functioneren we meer als instrumentalisten in een veel grotere symfonie, georkestreerd door het universum.

Met andere woorden: Rick Rubin zag de pijn in Johnny Cash eerst, en herkende die pijn als de zijne of beter, die van ons allemaal. Het nummer ‘Hurt’ was daarmee slechts het voertuig om het zichtbaar te maken.

“Er waren momenten dat zijn stem gebroken klonk. Hij probeerde dat in de muziekkeuze om te zetten in iets positiefs”, zei hij. “Hij was erg verontrust door de manier waarop zijn stem klonk. Tijdens het proces was hij vaak op zichzelf aangewezen. Hij kon altijd op zijn stem vertrouwen, en in dit stadium kon hij dat niet.”

Ondanks dat hij zich slecht voelde over zijn stem, was Cash tegen de tijd dat de cover klaar was, erg trots op het eindproduct. “Het was een echte strijd voor hem”, zei Rubin. “Maar toen we alles samenvoegden en het klaar was, vond hij het geweldig.”

In dat boek van Rick Rubin ‘Creatief zijn: een manier van leven’ schrijft hij via 78 ‘denkrichtingen’ over zijn manier van kijken, luisteren, beleven en vooral waarnemen door alles heen. ‘We zijn ons zelden of nooit bewust van de grotere intentie, maar als we toegeven aan de creatieve impuls, neemt ons afzonderlijke puzzelstukje de juiste vorm aan. Meer dan intentie is er niet. Het werk herinnert ons daar slechts aan.’

Rick Rubin is natuurlijk die bekende platenproducer die in een indrukwekkend spoor van bands zijn werk heeft vorm gegeven. Beastie Boys, LL Cool J, Metallica, Rage Against The Machine, maar ook The Avett Brothers en dus Johnny Cash. Als je nu zijn boek gaat lezen om erachter te komen hoe het was in al die studio’s en hoe hij daar te werk ging, dan kom je van een andere kermis thuis. Het boek gaat niet over produceren, maar wel over creativiteit. Over essentie, intentie, onderbewustzijn, context, harmonie.

‘Het vermogen dieper te kijken is de wortel van creativiteit. Om voorbij het gewone en alledaagse te kijken en de dingen te bereiken die anders wellicht onzichtbaar zijn.’

Alle 78 denkrichtingen, zoals Rick Rubin zijn stukken noemt, zijn stuk voor stuk geweldig om te lezen, over na te denken, te reflecteren en vooral bedoeld om niet te snel overheen te lezen. Het lijken kleine ramen te zijn op een ander uitzicht op wat creativiteit behelst te zijn. De tijd nemen om vooruit te gaan. De tijd nemen om te voelen wat nodig is. De tijd ervaren om te weten — niet de Chronos tijd, maar de Kairos tijd — wanneer zich wat aandient dat groter is dan je eigen kleine gedachten.

‘Is het tijd voor het volgende project omdat de klok of kalender zegt dat het tijd is, of omdat het werk zelf zegt dat het tijd is?’

De tijd gaf het nummer Hurt aan Johnny Cash, aan ons, en ondanks dat hij zich slecht voelde over zijn stem, was Cash tegen de tijd dat de cover klaar was, erg trots op het eindproduct. Rick Rubin: “Het was een echte strijd voor hem, maar toen we alles samenvoegden en het klaar was, vond hij het geweldig.”

 - Ron van Es

Koop het boek via deze link