Michel Faber
Luister - over muziek, geluid en jezelf
Xander uitgevers

Ik trok in een boekhandel in Doetinchem zomaar de gedichtenbundel van Michel Faber 'Tot leven, een liefdesgeschiedenis' uit de kast. Het is een heel bijzondere en ook prachtige bundel gedichten die 'een monument ter nagedachtenis aan Eva, Michel Fabers, die in 2015 stierf na een lange strijd tegen kanker' zijn. Michel Faber schreef deze gedichten terwijl hij volkomen ontredderd achterbleef.

Michel Faber schreef enkele goed verkochte en gelezen romans, maar het verlies van zijn vrouw haalde alle levensplezier eruit. Hij woonde toen ergens goed diep verstopt in Schotland en kreeg sporadisch bezoek.

(...) wat we doen is wachten.
Want elke spier neemt alle tijd
voor zijn tergend traag verval. 

Ik las daarna over de journalist die bij Michel Faber op bezoek kwam. Het ging natuurlijk over schrijven, de rouw, maar ook veel over muziek. De schrijver wilde geen romans meer schrijven, maar zette zich aan
het lijvige Listen: On Music, Sound and Us, waarin hij zich afvraagt hoe eigen onze muzieksmaak is. Dat boek is vertaald als Luister, over muziek, geluid en jezelf. Uit een interview met de muziek journalist Gijsbert Kamer in De Volkskrant:  ‘Na de dood van Eva heb ik duizenden boeken weggedaan. Ik lees al jaren geen fictie meer, en zag geen reden ze te bewaren.’ Hij wijst naar een nog altijd behoorlijke kast: ‘Wat ik nog heb zijn boeken met opdracht, of boeken die anderszins iets speciaals voor me betekenen, of waarmee Eva iets had.’

‘Ik weet waarover mensen het hebben als een liedje ze doet denken aan een bepaalde plaats of gebeurtenis uit het verleden, en dat het ze dan kan raken. Maar die ontroering ken ik niet. Ik wil dat muziek me elke keer als ik ernaar luister iets nieuws laat voelen. Dat maakt het mooi voor mij.’

‘Het boek werd concreet toen ik ging verhuizen en in Fearn door die enorme vracht muziekbladen en -knipsels ging die ik jarenlang had opgespaard. Het beste excuus om daarvan af te komen was eindelijk alles tot boek te verwerken.'

In zijn boek 'Luister, over muziek, geluid en jezelf' gaat Michel Faber inderdaad breed in over alles dat met muziek en geluid te maken heeft en zoomt soms in op opmerkelijke details. Zoals het bekende filmpje op YT waar iemand piano speelt voor een olifant ergens in Thailand. Het filmpje werkt vertederend voor de kijkers, maar, vraagt Faber zich, af wat hoort de olifant eigenlijk? En hoe werkt muziek dan voor dieren in het algemeen?

Maar hij heeft het ook over aanverwante thema's als: wat hebben muzikanten aan als kleding en heeft dat hen geholpen met hun muzikale carrière? 'Mensen willen dolgraag deel uitmaken van een groep of stam. (...) Je kleding en schoeisel, en hoeveel haar je laat weghalen, en hoe je omgaat met het overgebleven haar, zijn cruciale elementen van dit proces waarmee je anderen laat weten tot welke gang je behoort.' En daarmee welke muziek je luistert.

Een vermakelijk hoofdstuk in het boek gaat dan over muziekrecensenten en dan met name de vete die publiekelijk werd uitgevochten tussen de recensent Peter Crawley en de muzikant Chris de Burgh, want ook dat hoort bij hoe we naar muziek luisteren. De fans en de niet zo erge fans. Crawley maakt het optreden van Chris de Burgh in The Irish Times belachelijk en daar reageert Chris de Burgh later dan zeer scherp op in die zelfde krant. Smaken verschillen dus.

Ook een mooi  verhaal over de jonge David Bowie die nog lang niet zo ver was dat hij trends maakte, iets wat een muzikant alleen maar kan helpen in zin carrière. 'Na zeven jaar ploeteren was Bowies meest opvallende wapenfeit dat hij een beeldje had gewonnen tijdens het Carosello Internaziole del Disco in het Italiaanse Pistoia. Enkele dagen eerder was hij bij een ander songfestival, in Malta, tweede geworden achter een Spaans kindsterretje.' Het zijn de aanlopen van veel muzikanten en groepen die we niet kennen omdat we hen allemaal meemaken als ze eenmaal een ster worden. Dat dit nooit zomaar gebeurd maakt dit voorbeeld van David Bowie wel duidelijk.

Los van dit soort anekdotes gaat het natuurlijk ook over muziek, zoals de muziek die op vliegvelden wordt gedraaid in bepaalde ruimten. En dan hebben we het natuurlijk ook over 'Ambient 1: Music for Airports' van Brian Eno uit 1978. Ik luisterde er vele jaren later naar op Spotify en Faber schrijft erover in zijn boek: 'Hij was vooral ontevreden over de luchtige vrolijkheid van de afgespeelde muziek, die hij toeschreef aan de behoefte van het management om de passagiers het veilige gevoel te geven dat ze net zouden neerstorten.' Het personeel, maar ook reizigers vonden de muziek klinken als begrafenismuziek en kregen er een ongemakkelijk gevoel van. 'Ze willen mensen om zich heen hebben, ze willen dat de winkels open zijn, en als er muziek is, willen ze dat die hen alvast in een vrolijke stemming brengt voor hun grootse avontuur.'

Het boek 'Luister' is echt een fascinerend boek over alles wat muziek en geluid doet met ons mensen. Hoe het ons helpt, stoort, opwekt, een groep doet vinden in je jonge jaren, fan maakt en zelfs beter maakt. Precies zoals Michel Faber dat ook beschrijft in het hoofdstuk 'Een naald door je voorhoofd' waar het gaat over hoe muziek inwerkt op je hersenen. 'De nummers waar je echt van houdt, songs waar je opgewonden van raakt, hebben een bijna komisch extreem effect op je brein. Je raakt zo opgewonden dat je oplicht als een lavalamp. Aan de buitenkant zie je er misschien kalm uit, maar vanbinnen staat alles in vuur en vlam.' Ik weet uit waarneming dat hetzelfde geldt voor mensen die weggezakt zijn in zware dementie, als zij de voor hen bekende muziek horen komen ze bij bewustzijn. De muziek haalt hen terug naar andere tijden.

Ook Michel Faber schrijft over deze ervaringen met allerlei patiënten. 'Mensen die door een beroerte niet meer kunnen spreken of wier spraak klinkt als het geluid van een gemarteld dier kunnen in sommige gevallen nog wel zingen. Er zijn gevallen van mensen die na een beroerte stom waren, maar hun familie lieten schrikken door opeens mee te zingen als 'I Will Survive' van Gloria Gaynor op de radio ten gehore werd gebracht.'

Michel Faber mijmert aan het eind van dit hoofdstuk hoe hij, misschien eenmaal hulpbehoevend, verlang naar die muziek die hem 'uit mijn rolstoel, die mijn gekooide stem zou bevrijden om mee te zingen en die me de kans zou geven om al mijn woede en verdriet over het einde van mijn dromen van onsterfelijkheid uit te drijven, misschien wel Leo Sayer zijn die verbitterd zingt: 'I was just a boy/I know better now.'

- Ron van Es

Koop het boek via deze link