Julian Baggini
Leer denken als een filosoof, 12 essentiële principes voor mentale weerbaarheid
Leer denken als een filosoof
Laat ik eens achterin het boek van Julian Baggini beginnen. Baggini, de ‘Britse publieksfilosoof’ en oprichter van The Philosophers’ Magazine. In zijn ‘Conclusie’ achterin het boek staat een citaat van de schrijver Dostojevski uit ‘De broers Karamazov’: ‘En in de eerste plaats moet u de leugen vermijden, elke leugen, vooral de leugen tegenover uzelf. Wees op uw hoede voor uw eigen leugen en let daar op elk uur, elke minuut op’.
Wat een vreemd citaat denk je misschien, maar dit citaat heeft alles te maken met dat wat Julian Baggini beweert en beschrijft, zijn 12 essentiële principes voor mentale weerbaar als je wilt denken als een filosoof. Het gaat allemaal om AVDV, makkelijk te onthouden. Aandacht, Verheldering, Deconstructie en Verbinding.
Aandacht voor het luisteren naar wat wordt beweerd, aandacht voor de spreker tegenover je. ‘Vrijwel elk advies in dit boek kan worden beschreven als een oefening in aandacht.’
Verheldering, doorvragen, wat wordt er bedoeld? ‘Wat staat er op het spel? Je moet helder zien te krijgen wat de relevante feiten zijn en wat de gehanteerde begrippen inhouden.’
Deconstructie, het uit elkaar halen van het beweerde, hoe is het beweerde tot stand gekomen. ‘Welke feiten zijn belangrijk, en welke zin bijkomstig, misleidend of niet meer dan een poging om ons af te leiden van waarom het werkelijk gaat?’
En daarna Verbinding, ‘...op een gegeven moment moet je proberen de stukjes aan elkaar te passen.’
AVDV dus, en: ‘Als dit in je oren klinkt als hard werken, dan komt dat doordat het ook is.’ Om daar achteraan dan een ‘verklarende woordenlijst van sleutelbegrippen’ te zetten.
Dit alles kenmerkt de filosoof Julian Baggini en dit fijne boek. Nuchter aan de slag, laat je niet afleiden door wazige redenen, maak helder wat helder kan worden en trek dan pas een conclusie. In 12 hoofdstukken, de essentiële principes, neemt hij de lezer daarin mee. Wees aandachtig, stel overal vragen bij (ook bij je eigen vragen), stapje voor stapje, houd je aan de feiten, let op je woorden, put uit verschillende bronnen, stel je op als een psycholoog, weet wat van belang is, ontdoe je van je ego, denk zelfstandig maar niet eenzelvig, verbinding is het enige, en ten slotte, niet opgeven.
Als deze principes nu eens de handleiding zouden vormen voor al het gekrakeel op social media dan zouden we elkaar veel sneller en eenvoudiger vinden in het woud van meningen, eenzijdig geroep en totale onzin die daar gepubliceerd wordt. Maar ja.
We hebben, om dat te bereiken, de F-factor nodig volgens Julian Baggini. De F-factor ‘is datgene waarin de beste filosofen zich onderscheiden (...) Het is een soort deugdzaamheid, maar niet in de zin van biologische zemelen eten of goede werken doen. Deugdzaamheid, in de zin waarin die term werd gehanteerd in de filosofie van het oude Griekenland, is simpelweg het geheel van de gewoonten, attitudes en karaktereigenschappen die bevorderlijk zijn voor het goede leven … en het goede denken.'
En daar komt dus dat AVDV om de hoek kijken. Om te beginnen met aandacht. Slordig denken, wat wil zeggen, vooral je eigen oordelen heel snel uit je eigen hoge hoed halen, heeft alles te maken met slordig denken. Slordig denken heeft geen basis, want de basis waarop je goed denkt heeft alles te maken met aandacht. 'Je kunt niet volstaan met aandacht voor hoe de wereld op jou overkomt, maar je dient ook aandacht te hebben voor hoe de wereld overkomt op anderen.’ Vergeet je eigen ego, je eigen te snel getrokken mening, maar ‘we dienen vooral onze aandacht te richten op de ervaringen en getuigenissen van anderen, in het bijzonder van diegenen die er het meest van te lijden hebben’.
Aandacht, luisteren. En dat vraagt om kunde. Fijn is dan ook dat Julian Baggini aan het eind van elk hoofdstuk tips meegeeft. Die lijken nogal schools, en eigenlijk is dat ook zo, maar ze helpen wel, want we lijken ze vergeten te zijn in deze tijd van elkaar overschreeuwen:
- Zorg dat je in de juiste stemming bent voordat je iets grondig gaat overdenken. Meditatie helpt dan.
- Richt je aandacht op wat werkelijk het geval is, niet op wat je veronderstelt dat het geval is.
- Pas op dat je geen overhaaste conclusies trekt over wat er uit je waarnemingen volgt.
- Bescherm je tegen afleiding.
- Pas op voor bevestiging van je vooroordelen of vooringenomenheid ten gunste van je eigen gezichtspunt.
- Luister naar anderen en ga met hen in gesprek.
- Ga er niet vanuit dat je al weet wat wel en niet van belang is.
Ik schreef al, Julian Baggini is heerlijk nuchter en helder als het gaat om het leren denken als een filosoof. ‘Want als je de sleutel tot goed denken in één gebod zou kunnen samenvatten, dan zou dat luiden: Trek geen overhaaste conclusies.’
Ron van Es
Lees ook over deze boeken
