Coen Simon

Kun je buiten je eigen denken denken? - en andere vragen die je niet durfde te stellen omdat er geen antwoord op is

Uitgeverij Filosofie Magazine

Kun je buiten je eigen denken denken?

Even nagekeken, ik blijk aardig wat boeken van Coen Simon in mijn kast te hebben staan - Wachten op geluk, een filosofie van het verlangen, Zo begint iedere ziener, een filosofische ontdekking van de wereld, Schuldgevoel, over de behoefte aan dingen die we niet nodig hebben en tenslotte Vragen van Proust, meer zelfinzicht met de beroemde vragenlijst. Zou ik een fan van Coen Simon kunnen zijn?

Over dat laatste boek schreef ik al eens: Iemand een goede vraag stellen, dat is nog een goede kunst. Want een goede vraag ontregelt, zet je op een ander been, komt onverwacht die hoek omzeilen. Een goede vraag houdt je wakker of maakt je wakker. Een goede vraag is zelfs beter dan welk antwoord dan ook. 

Coen Simon is als geen ander in staat, vandaar mijn belangstelling in zijn werk, om een doodgewone vraag te stellen en die dan net even een kwartslag te draaien. De vraag direct beantwoorden is namelijk helemaal niet interessant - het is de vraag wat er achter de vraag schuil gaat. Vraag 14 in de lijst van Proust luidt bijvoorbeeld: ‘Wie zou je willen zijn, als je niet jezelf was?’ Coen Simon schrijft dan: ‘Het is natuurlijk de bedoeling van deze vraag dat het antwoord iets over jezelf zegt, maar waar het mij nu over gaat, is dat de vraag iets blootlegt wat voor alle mensen geldt: we zijn nooit helemaal onszelf.’

In zijn nieuwste boek Kun je buiten je eigen denken denken? (wat een goede vraag!) doet Coen Simon in korte hoofdstukken niet anders. De lezer even een op ander been zetten. Hoe kan het dat geluid klinkt? is zo’n vraag. Ja, geluid maakt geluid, maar klinkt het ook? Jazeker betoogt hij: ‘Niet zelden roepen alledaagse geluiden vertrouwde gevoelens op. (...) Waarom vind ik het zachte zoemen van een overvliegend vliegtuig prettig? Of het geroffel van een auto over de klinkers in de straat? 

Zelf dacht ik aan het geluid dat muziek maakt en dat je terugbrengt naar een bepaalde staat in je leven, vaak je opgroeiende jaren als mens. Niet voor niets zegt men dat de muziek die je hoorde toen je de leeftijd 18-22 had bepalend zijn in je leven. Je kunt dat overigens testen voor jezelf door de playlist te draaien uit die tijd. Hoe klinkt dan de muziek?

Kun je leven zonder verlangen? Nee, dacht ik onmiddellijk. Te makkelijk, ook hier geeft Coen Simon de vraag een mooie draai. Want hoe is het om zonder verlangen te zijn? Lekker rustig. Niet opgejaagd worden. ‘Waarom kan niks zo lekker zijn? Omdat we even niet hoeven te kiezen uit de vele verlangens, die niet allemaal tegelijk bevredigd kunnen worden. Tussen al die verlangens zit dus ook dat ene bijzondere verlangen om niets te verlangen.’ 

In de inleiding van dit boek - ‘Wat willen we eigenlijk als we iets vragen?’ - haalt Coen Simon aan dat ‘voor het eerst in de geschiedenis de afspraak bestaat dat ieders mening er evenveel toe doet.’ De filosoof Immanuel Kant gaf ons dat zetje: denk zelf na. Voor die tijd liepen we in de sporen van onze cultuur, groep, geloof en vandaag de dag lopen alle sporen door elkaar. 

Zelf nadenken, zelf de vraag stellen, maar ook zelf de mening vormen. Klinkt natuurlijk goed, én heeft tegelijk zijn weerslag op de huidige clickbait cultuur. We willen graag de snelle weg naar het antwoord nemen, of nemen de gestelde vraag voor lief; het antwoord komt snel. Maar waar baseren we dat antwoord dan op? 

Coen Simon haalt Hannah Arendt aan: ‘Arendt legt uit dat het denken een riskante activiteit is, omdat een denker zich afzondert van de praktische wereld, lijkt het dubbeldikke bewijs dat filosoferen een elitaire afstand houdt tot de alledaagse praktijk. Maar dan oordelen we te snel - een neiging waar filosofie overigens mee afrekent. Arendt schrijft immers ook dat kritisch denken alleen lukt als je in gesprek blijft met anderen. Niet met een select groepje anderen, maar met ieder ander in de samenleving.’ 

Een mooi voorbeeld zien we dan in de echt schitterende documentaire Young Plato, waar schoolhoofd Kevin McArevey met kinderen van de katholieke basisschool Holy Cross in Belfast praat over geweld en conflictdenken. 

Vragen stellen. Goede vragen stellen. En die dan omdraaien. Want het antwoord is minder interessant dan de vraag. Of de vraag erachter. Iemand die dat nu heel goed doet, is de oud-cabaretier en radiomaker Jacques Klöters op Facebook, die altijd begint met: ‘Even een vraagje’.

Even een vraagje: waar kwam je fanatisme vandaan?

Even een vraagje: wat is jouw onbereikbare droom?

Even een vraagje: is er iets dat rechtvaardigt dat je bestaan hebt?

Even een vraagje: wat waren de beste dagen van je leven?

In een interview met de journalist Andrea Bosman in dagblad Trouw vertelde Coen Simon: “Filosofie is een verlangen, letterlijk de begeerte naar wijsheid. En dat verlangen bestaat erin dat je een antwoord wil op vragen waarvan je weet dat ze niet te beantwoorden zijn. En toch blijf je daarnaar verlangen. Ik ben nog nooit iemand tegengekomen die zegt dat-ie filosofie niet leuk vindt, die onoplosbare vragen blijven trekken.” 

Tot slot, de Betekenis Boekenclub is onderdeel van Optimist Magazine Online (dat weer onderdeel is van Optimist Media). Optimisme dus, en dat in deze tijden. Eén hoofdstuk in het boek van Coen Simon gaat ook over optimisme - 'Heeft de pessimist gelijk?' - waar hij schrijft: 'Denkers flirten graag met pessimisme. (...) Maar somberheid wordt ten onrechte gezien als diepzinnigheid. Denken kan zonder doem. (...) Wie dat niet wil zien, houdt zich voor de gek.'

 - Ron van Es

Koop het boek hier