Alain de Botton

Een therapeutische reis, de kunst van het helen

Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar

Een therapeutische reis.

Ik heb er een aantal staan in mijn boekenkast, deeltjes die Alain de Botton eerder schreef voor de o.a. door hem opgezette School of Life. Over werk, over relaties, over kalmte, genoegens en aardig zijn. Stuk voor stuk heldere boeken waarin deze filosoof knap hedendaagse gevoelens en zorgen over het moderne leven uit de doeken doet. En vooral beschrijft hoe je er mee om kunt gaan. Handelingsperspectieven biedt dus.

Nu is er een soort verzamelbundel die ‘Een therapeutische reis’ heet met als ondertitel: ‘De kunst van het helen.’ Het gaat, volgens Alain de Botton, allemaal om een gezonde geest. Een rijtje:

• Een gezonde geest is voor alles een selectieve geest. Het is noodzaak 'ideeën en gevoelens te zeven (...) om ons leven effectief te leiden.
• Daarvoor moeten kwetsende, kritische geluiden worden gedempt. Niet alles hoeft binnen te komen en een plek aan onze tafel te krijgen.
• Een gezonde geest houdt zich niet bezig met dat eeuwige vergelijken. ‘Een goed functionerende geest constateert dat het zinloos en wreed is om constant op zoek te gaan naar eigen tekortkomingen.’ 
• ‘Een gezonde geest houdt ook stevige grip op doordruppelende angsten’. Een goed onderscheid dus tussen denkbaar en waarschijnlijkheid.
• Een gezonde geest heeft ook ‘compartimenten met zware, goed sluitende deuren’. Niet alles binnenlaten, censureren.
• Een gezonde geest gaat ook in tegen eigen preoccupaties. ‘Niet alles wat hij kán voelen, hoeft op elk moment te worden gevoeld.
• ‘Een gezonde geest combineert gepaste achterdocht ten aanzien van bepaalde mensen.’ Niet alles is wat het lijkt, niet alles is waar. Zeker niet als je social media kanalen volgt.
• Een gezonde geest weet hoe hij moet hopen. Da’s mooi en belangrijk. ‘Hij weigert zich te laten overstemmen door de vele zinnige argumenten voor woede en vertwijfeling.’ 

Als je bovenstaand rijtje langsloopt in vergelijking hoe jij elke dag je dag beleeft dan merk je hoe wankel soms je eigen denken, je eigen geest kan zijn vandaag de dag. Ons denken, aangevuurd door allerlei gevoelens, kan veel verwarring brengen. Langzaam - zeker geholpen door de boeddhistische technieken van meditatie - weten we hoe onze geest werkt. ‘Merkwaardig genoeg’,  schrijft Alain de Botton, ‘zullen we al een heel eind op weg zijn Mars te koloniseren wanneer we de geheimen van onze geest werkelijk beginnen te ontrafelen.’ 

Dat betekent dat nog steeds onze dagelijkse besluiten in leven en werk onderhevig zijn aan de soms chaotische en ongezonde fratsen van onze geest. Analyse over waarom we doen wat we doen, zijn dan de allereerste 100 ‘stopplaatsen’ van onze therapeutische reis lijkt mij. In zijn boek helpt Alain de Botton de lezer die ‘stopplaatsen’ vorm te geven met de informatie die we krijgen via hoofdstukken als ‘Liefde’, ‘Kunst’, 'Vrijheid' en ‘Hoop’.  

Vele prachtige voorbeelden komen langs, die allemaal wel te maken hebben met waarnemen. Stilstaan, kijken, ervaren. Afstand nemen van je eigen vooroordelen, je eigen haast, je eigen denken. Om dan leren te aanschouwen, wat zie ik eigenlijk? Misschien wel het mooiste voorbeeld is het schilderij van de zes kaki’s. Muqi Fachang, de Chinese boeddhistische monnik maakte dit schilderij in de dertiende eeuw en het hangt nu prominent - sinds 1606 - in een meditatiehal van de Daitoku-ji-tempel in Kyoto. ‘De kaki’s hebben zo op het eerste oog niks bijzonders - en dat is precies waar het om gaat. Wie haast heeft, uiteindelijk niets opmerkt en nergens waarde aan ontleent, zal aan het schilderij voorbijgaan zoals aan zo veel andere dingen.’ 

Toen Alain de Botton op locatie naar het schilderij keek, werd hem traditiegetrouw gevraagd om minstens drie minuten in alle rust naar het werk te kijken. Drie minuten. Dat is in een gehaast museumbezoek best lang. ‘Maar als we de uitdaging aangaan, zal onze ademhaling waarschijnlijk na zo’n dertig seconden vertragen en is er de kans dat we zien hoeveel het schilderij te bieden heeft.’

Ik moet denken aan een dergelijke ervaring in het Stedelijk Museum in Schiedam waar een schilderij van Mark Rothko in een aparte ruimte hing en waar steeds één bezoeker naar binnen mocht. Er was zelfs een hele bank om op te zitten, en als je wilde een koptelefoon om al het geluid te dempen. Daar zat je dan, voor dat grote schilderij. En pas dan komen de gedachten en gevoelens. 

Zoals dat bekendere verhaal over de leerling en de meester. Waar de meester vraagt of de leerling klaar is? Natuurlijk zegt de leerling. Goed, zegt de meester, hier heb ik een gevangen vis, en ik vraag je er goed naar te kijken. Alleen kijken, vraagt de leerling? Ja, alleen kijken. Na een uur komt de meester terug. En, vraagt hij aan de leerling, wat heb je gezien? De leerling begint te vertellen over de structuur van de vis, de schubben, de vinnen. Dan stopt de leraar hem. Je hebt nog niets gezien, ik vraag je om verder te kijken. Vol goede moed begint de leerling weer te kijken naar de vis. Na een uur komt de leraar weer terug en stelt dezelfde vraag. Opnieuw geeft de leerling antwoord door de vis te beschrijven en opnieuw stopt de leraar hem. Teleurgesteld krijgt de leerling de opdracht om naar huis te gaan en een andere keer terug te komen. Hij is nog niet klaar. 

Over het schilderij van de zes kaki’s schrijft Alain de Botton: ‘Wat Muqi ons vroeg te doen met een paar vruchten zouden we ook kunnen toepassen op de wereld om ons heen; we kunnen bijvoorbeeld nog eens goed naar een brood kijken, naar wolken, straatstenen, de boeken op onze planken, grassprieten en - het belangrijkst - elkaar.’ 

'Een therapeutische reis' is een mooie handleiding geworden om op onze reis 'de kunst van het helen' te leren door waar te nemen, te overdenken, te leren kijken én zien en vooral onze geest te ontwikkelen naar een gezonde levensstijl.

Ron van Es

Koop het boek hier