Werner Herzog
De toekomst van de waarheid
Uitgeverij Arbeiderspers

De toekomst van de waarheid

De verhalen over de cineast, want zo kennen we hem het meest, zijn er veel en vooral van mythische proporties. Zoals Jan Postma in De Groene ook al zijn verhaal over de man begint: 'De verhalen over Herzog zijn eindeloos herhaald. Hoe meer van die verhalen je op elkaar stapelt, hoe onwerkelijker het bouwwerk wordt. Kan één man niet alleen zo veel gewerkt hebben, maar ook zo veel geleefd? Hij trok een boot over een berg in de jungle en terwijl hij dat deed werd zijn steracteur, een man die hij ooit als zestienjarige toevallig in een pension in München had leren kennen, langzaam maar zeker steeds waanzinniger en werden twee helpers op de set ’s nachts door een lokale stam met pijlen doorzeefd – een voorval dat het stel wonder boven wonder overleefde na een spoedoperatie waarbij Herzog met een zaklamp moest bijschijnen.

Maar Werner Herzog schrijft ook. Sterker nog, in De Volkskrant beweerde hij onlangs tegen journalist Angela Wals:  ‘Ik wil je niet nerveus maken, maar je zit vandaag tegenover een schrijver en dichter. Films maken is maar één kant van wat ik doe. Films zijn mijn reis, en schrijven is thuis. Zo simpel is het. Ik ben ervan overtuigd dat mijn proza en poëzie mijn films zullen overleven. Dit zeg ik al decennialang, alleen niemand lijkt hierop te reageren. Mensen denken dat ik dat voel. Nee, ik wéét het.'

En nu is er dat boek 'De toekomst van de waarheid' - een boek over zijn zoeken naar waarheid. Uit het interview met Angela Wals: ' Volgens de filmmaker is dit een diepere laag van waarheid die voorbij de realiteit gaat. Want ‘feiten zijn levenloos, ze verlichten ons niet, geven ons geen illuminatie, geen diepere kennis’, schrijft hij. ‘Als alleen feiten zouden tellen, zou het telefoonboek het Boek der Boeken zijn.’

De waarheid. Het valt me op dat er de laatste tijd veel boeken van kunstenaars, filosofen en opiniemakers verschijnen over de waarheid of althans het zoeken daarnaar. Zoals het boek van Rob Wijnberg 'Voor ieder wat waars', het boek van Wytske Versteeg 'Waar, over de kunst van het (niet) weten (ben ik nog aan het lezen),  Tricky tijden, laat je niet gek maken van Jitske Kramer,  Kustaw Bessems met zijn Stuurloos, Wegwijzers voor een land op drift en Moraal, goed en kwaad van prehistorie tot polarisatie van Hanno Sauer tot zelfs het boek van de miljoenen verkopende Thomas Erikson Omringd door leugenaars.

Het boek van Werner Herzog staat vol met verhalen over dat zoeken naar de waarheid, en zoals hij zelf schrijft: 'Bestaat er zoiets als de waarheid in de cinema? In de poëzie, in de kunst? In de muziek? Kunnen we buiten onszelf treden, zoals laatmiddeleeuwse mystici deden, om een illuminatie, een extase van waarheid te ervaren?' In de verhalen die hij beschrijft in zijn boek ligt de waarheid altijd net iets anders, en is de waarheid die voor waarheid werd gehouden altijd ingekleurd. Ingekleurd door de verteller, door de luisteraar, door de lezer. Maar is niet altijd het geval als we de waarheid in pacht denken te hebben? 

'Ik heb me altijd hevig verzet tegen de dwaalleer dat feiten identiek zijn aan de waarheid', zie hier, Werner Herzog die zijn eigen waarheid beschrijft. Die ‘extatische waarheid’ kan alleen worden blootgelegd met stilering en fantasie, vertelde hij nog in het interview met De Volkskrant. Vermakelijk zijn de verhalen wel, en ze geven ook een diepere laag weer van wat wij de werkelijk noemen. Het boek opent niet voor niets met een Perzische legende. ‘God had een grote spiegel, en toen God in de spiegel keek zag hij de waarheid. Toen liet God de spiegel vallen, en de spiegel sprong in duizend scherven uiteen. De mensen haastten zich om een van de scherven te pakken. Ze keken allen in hun scherven, zagen zichzelf en dachten de waarheid te kennen.’

Er is een vertellende waarheid, een beleefde waarheid, een gedroomde waarheid en straks ook een waarheid die door AI verder wordt gemanipuleerd. Wat is dan waar? 'Ondanks dit alles gloeit er een vuur in ons om naar de waarheid te zoeken en die te leren kennen. Dat geeft ons waardigheid, het verleent zin aan ons bestaan.'

Ron van Es

Koop het boek hier