De mythe van normaal
Gabor Maté schreef het prachtige boek de Myth of Normal, waarin hij onze huidige westerse leefwereld ziet als belangrijkste oorzaak van het grootste deel van de psychische en fysieke aandoeningen en lijden. Ik heb me in de afgelopen tien jaar in zijn gedachtegoed (en trainingen) verdiept en ervaar zijn visie en manier van kijken altijd als onontkoombaar. Hij weet de vinger precies op de zere plek en de kern (truth) te leggen. Op precies dat wat ik zelf altijd onbewust al heb ervaren in mijn (traumadeskundige en psychotherapeutische) werk van de afgelopen dertig jaar.
Inmiddels realiseer ik me steeds dieper dat er meerdere mythes van normaal zijn en dat we als mens kennelijk behoefte hebben aan het creëren van mythes om het leven hanteerbaar te maken. En waarom doen we dat?
Angst voor de dood
Dit doet me altijd denken aan het prachtige boek van Irving Yalom, Tegen de zon inkijken, waarin hij eigenlijk alles terugbrengt naar onze fundamentele angst voor de dood.
Zolang de mensheid bestaat hebben mensen visies en perspectieven op het leven, rituelen en gebruiken ontwikkeld om met de angst voor de dood en het leven om te gaan en het leven betekenis te geven. En hierbinnen ontstaan kaders en richtlijnen over wat wenselijk is en wat als normaal wordt gezien, die houvast bieden. En hoe dit vorm heeft gekregen is cultureel heel erg verschillend.
In een mooi gesprek met (transcultureel systeemtherapeute) Kitlyn Tjin A Djie stipte zij aan dat je je kunt verdiepen in een cultuur, maar dat er altijd een ‘hidden dimension’ is, waarin de referentiekaders zo verschillend zijn van die van jou en dat je te accepteren hebt dat dit zo is.
Zo was ik laatst flink geschokt over een scène uit de serie Reizen Waes, waarin de Vlaamse avonturier Tom Waes door China reisde. Hij bezocht een ‘pretpark’, genaamd Dwarf Empire, waarin kleine mensen (met een handicap) de attractie vormen, dansjes doen en in zogenaamde kabouterhuisjes verblijven. Waes verwoordde de hidden dimensie prachtig: “Ik weet niet wat ik hiervan moet denken.”
De dans tussen symbiose & autonomie
“Het krachtigste motief is het erbij willen horen, bij de ander, bij de groep. Daartegenover staat de zucht naar autonomie, naar het uniek en origineel willen zijn. Tussen deze twee schuurt het; te veel van het ene doet ons verlangen naar het andere, en omgekeerd. “
Deze prachtige woorden (uit zijn boek Onbehagen) komen van Paul Verhaeghe. En ook dit thema heeft te maken met het creëren van mythes van normaal. Een mens heeft om te kunnen overleven anderen nodig en dit begint al in de baarmoeder. Wanneer we van onze ouders (en later onze cultuur) niet ontvangen wat we nodig hebben, leren we om onze autonomie te offeren zodat we ons verbonden kunnen blijven voelen met anderen. Ofwel: We choose attachment over authenticity (Gabor Mate).
Dit betekent ook dat we hiermee onbewust meebouwen en meedoen aan het in stand houden van mythes, deze als ‘de realiteit gaan zien’ en hier mogelijk zelfs rechten aan denken te ontlenen. Bij zoveel mensen in onze cultuur voert emotionele onvolwassenheid (veelal onbewust) de boventoon. Veel mensen zijn nog zo op zoek naar gezien, erkend, gehoord of bewonderd willen worden, in de hoop dat de wonden uit het verleden zo zullen helen.
Toen ik jaren geleden mijn Tibetaans boeddhistische leermeester Tulku Lobsang Rinpoche interviewde over zijn visie op burnout en stress in de westerse wereld verwonderde hij zich over het feit dat ‘people in de western world are always so busy trying to be someone’.
En dit legt de vinger zo helder op de zere plek. We leven in een wereld van gewonde mensen die elkaar (blijven) verwonden. En dit gegeven speelt niet alleen op individueel niveau, maar ook op generationeel en collectief niveau.
Vrijdenkers en volgelingen
Ik heb vrijdenkers altijd een treffende betiteling gevonden. Mensen die los van systemen kunnen denken, voelen en handelen en vanuit een groter perspectief kunnen kijken, wat er ook gebeurt.
Vrijdenkers zijn er altijd al geweest, maar hebben niet altijd een gelukkige levensloop gehad. Ze werden vaak niet begrepen, kwamen op de brandstapel terecht of aan de galg en hadden volgers en tegenstanders.
En dit is eigenlijk nog steeds zo. Vele echte vrijdenkers waren/zijn helemaal niet uit op polariteit maar roepen dit wel op omdat de kern van hun boodschap niet werkelijk verstaan wordt. Of zoals Jezus al zei: Wie oren heeft die hore.
Hun boodschap trekt mensen aan die geraakt worden door de boodschap en onbewust vaak angstig zijn, die vervolgens hun autonomie opgeven en een interpretatie geven van de boodschap die de kern, the truth, niet meer raakt.
De mooie woorden van Krishnamurti blijven mij hierin treffen:
Technique implies learning a method. I mean, to go to Mars, as they have done, which is a most extraordinary feat, you need a great deal of technological knowledge, a great deal of accumulated knowledge of the 'know-how'. But as truth is a pathless land - please bear this in mind - it is a pathless land, you can't lay down a line, a direction, a path to it and practice it, discipline yourself, learn a technique. What we are saying is, that you must have the interest, the drive, the intensity to find out - find out for yourself, not be told how to do it. Then what you discover is something yours, then you will be free from all gurus, from all techniques, from all authority.
Systemen en machthebbers maken gebruik van de zoekende en angstige mens, zoals Michael Nehls indringend beschrijft in zijn boek de Indoctrinated mind. Dus het vraagt veel inzicht en moed om weer in de ruimte van het vrijdenken te komen, terwijl hier de werkelijke verlossing ligt.
En nu?
Vrolijk word je niet van dergelijke beschouwingen, want de wereld is inmiddels zo complex geworden dat eenvoud als naïviteit wordt beschouwd. Toch ligt daar wat mij betreft wel het startpunt. Een aantal jaren sprak ik met Glenn Helberg over wat er nodig is om discriminatie te stoppen en hij zei dat we moeten starten met het kijken hoe we dit zelf en in onszelf in stand houden. Het begint dus bij onszelf en Know Thyself.
Dus om uit een myth of normal te stappen zijn een aantal zaken echt nodig: kennis, inzicht, bewustzijn, wijsheid, het aankijken van (de angst voor) de dood, emotionele volwassenheid, compassie en respect. Dit vraagt bovendien veel bereidheid en moed om het ook echt anders te willen en gaan doen, niet vanuit extremisme, maar vanuit de middenweg en het non-duale en meervoudige perspectief.
En dan nog een belangrijk iets:
Ik realiseer me altijd weer dat wij, ondanks een hele ingewikkelde samenleving, veelal wel de luxe hebben om te verwerken en vrij te kunnen denken, voelen en handelen. Dit is in vele landen in oorlogs- en onderdrukkingssituaties niet het geval. Dus ik hoop dat wij de kans, die velen niet hebben, pakken ten behoeve van een mooiere wereld.
Het prachtige eeuwenoude Latifa-gebed (Soefisme) helpt mij daarbij:
Ik besta
Ik verlang
Ik hoop
Ik geloof en vertrouw
Ik laat los
Ik heb lief
Ik ben bereid
Hilde Bolt, psycholoog, auteur
Bronnen:
Mate, G. (2022) - The myth of Normal - Trauma, Illness & Healing in a toxic culture, Utrecht: Ankh Hermes
Waes, T. (2018). Reizen Waes - Seizoen 5
Yalom, I. (2012). Tegen de zon inkijken - Doodsangst en hoe die te overwinnen, Amsterdam: Uitgeverij Balans
Verhaeghe, P. (2023) - Onbehagen, Amsterdam: De bezige bij
Bolt, H. (2016) - Get your Guts - Je instinct als kompas, Amstelveen: Uitgeverij Leporello
Krishnamurti, J. (1976) - Public Discussion 2 Saanen, Switzerland - 29 July 1976
Nehls, M. (2023) - The indoctrinated mind - How to successfully send off the global attack on your mental freedom, New York: Skyhorse Publishing
