Sjoerd Kuyper

De grote vloed

uitgeverij Hoogland & Van Klaveren

Het moet ergens in 1996 zijn geweest, als mijn geheugen mij niet in de steek laat, dat ik Sjoerd Kuijper filmde voor de NCRV in verband met zijn boek Robin en God. Als locatie hadden we de sterrenwacht Sonnenburgh uitgekozen en tegen de nacht keek Sjoerd door de grote verrekijker op zoek naar God. Niet gevonden natuurlijk. Het was zo’n typisch tv-item waarin de redactie had gedacht: waar laten we nu weer zo’n schrijver en komt ie wel leuk over op camera. Ik vermoedde enige gêne bij Sjoerd, of voelde die zelf, maar ja, we stonden er nu eenmaal. Het item zal wel ergens diep in de kelders van Hilversum zijn opgeslagen - ik kon het niet meer vinden bij Beeld & Geluid. 

‘Ze kijken naar de sneeuwpop en de kale bomen, naar de stempel-Robin en zijn stempel-opa in de sneeuw, naar de maan en de sterren in de hoge nacht, en naar die ene, grote, heldere ster, die met zijn prachtige licht over alle dingen schijnt.’

In een interview met De Volkskrant vertelt Sjoerd Kuyper op de vraag wat na al die jaren schrijven zijn lievelingsboeken zijn: ‘Mijn nieuwste kan ik nog niet meenemen, maar dat is natuurlijk nu mijn favoriete boek. Een nieuw boek is als een baby’tje in je armen. Maar dan zet ik toch Robin – Alle verhalen (2022) bovenaan. Dan De duik (2014) en dan Bizar (2019).’

Nu, zoveel jaar later, lees ik dus Sjoerd Kuyper opnieuw, maar met een heel ander boek. Het is het boek De grote vloed, waarover hij in hetzelfde interview zegt: ‘Ik dacht: dit kan weleens mijn laatste grote boek zijn. Zo kan ik nog een beetje helpen, misschien, aan een mooiere wereld.’ 

En in een interview met NRC komt dan nog eens: ‘Een boek als De Grote Vloed zie ik mezelf niet snel meer schrijven. Ik heb alles gezegd, wat ik nog te zeggen had. Ik weet dat mijn invloed bijna nul is, maar ik wilde nog één keer mijn stem laten horen, een poging doen de wereld beter te maken met een verhaal. Dat is het enige wat ik kan doen als schrijver: ideeën in de hoofden van jonge mensen zaaien.”

De grote vloed (10+) speelt zich af in de toekomst. Het gaat over Moos, zijn opa Leon en hun vrienden, die hopen te overleven op Atlantis, de enige berg die na de vloed nog boven water uitsteekt. Het bevat, naast een spannend verhaal, ook maatschappijkritiek. Alles komt langs: asielbeleid, klimaat, corona, privacy.

En voordat je nou denkt, dit is wel een heel zwartgallig en dystopisch kinderboek, geef ik je alvast mee: dat is het ook. Maar. Maar, het is ook een boek dat lezers, en dat zijn er meer dan alleen kinderen, helpt tussen de regels van doem door te lezen. Ja, de klimaatcrisis geeft een grote vloed, daar kun je op wachten. Ja, het aanspoelen op die berg, die trouwens Atlantis heet, heeft meer weg van een samenleving die lijkt op vroegere en huidige dictatoriale regimes. En er is, gelukkig dan maar na alle doden, ja die zijn er ook, vele doden, een eind aan de grote vloed. Met een kans voor een nieuw begin. Als we er maar geen zooi meer van maken. 

Intussen is het verhaal van Moos en alle anderen soms ook erg om te lachen, met zelfs een paar kabouters die meereizen en nogal herkenbaar als het gaat om menselijke verhoudingen, de kortzichtigheid, en het ongemak waar de problemen in de wereld maar lief genomen wordt. ‘Maar,’ zei Moos, ‘ik ben weleens bang dat het in ons land precies zo gaat worden als het in Atlantis is. Opa Leon denkt dat de mensen in robots aan het veranderen zijn en ik begrijp wat hij bedoelt. Alsof ze niet meer achterom of vooruit kunnen kijken, alleen maar leven in het nu - ze vinden een bakfiets voor hun hond belangrijker dan de toekomst van hun kind.’ 

Sjoerd Kuyper heeft genoeg maatschappijkritiek kunnen verwerken in zijn boek, en die komt niet eens tussen de regels, maar regelrecht keihard op je af, met als vilein hoogtepunt voor mij deze zinnen: 

‘Wanneer houdt voorlopig op?’ vroeg Moos’ aan Binny McVie (die er al heel lang woont), als hij vraagt of de manier van leven op Atlantis niet anders kan. ‘Misschien vandaag’,  antwoord Binny McVie dan, ‘ik hoop morgen, ik denk overmorgen. Ik heb met ze geslijmd tot ik hun zwakke plek had gevonden.’

‘En?’ vroeg Moos.

‘De kinderen. Die hebben ze nog niet in hun macht. Als je volwassenen aan een kruis hangt, zoals ze deden met jullie Jezus, proberen ze los te komen. Maar als ze merken dat het niet lukt, gaan ze dingen roepen als: Wat hangen we hier lekker, dat we niet eerder op het idee zijn gekomen om hier te gaan hangen!, maar de kinderen blijven worstelen om los te komen, om zich te bevrijden. Misschien hebben ze 0,1 procent kans dat het lukt, maar dat is 100 procent meer dan de 0,0 procent van hun ouders.’

Sjoerd Kuyper: ‘Maar goed, mijn lieve vrouw zegt altijd: alles moet ontzettend duidelijk gesteld worden voor het weer een beetje naar het midden gaat. These, antithese, synthese. Bij #MeToo kun je af en toe ook vraagtekens zetten. Maar het moet wel allemaal aangekaart, benoemd, veroordeeld en beoordeeld worden. Zo ontwikkelt de wereld zich. Dus ik houd er rekening mee. Maar in m’n hoofd, niet tijdens het schrijven.’

Tot slot, een geweldig hoogtepunt van het boek is het laatste hoofdstuk ‘Bij de 14e druk’ - maar om hier niet teveel weg te geven moet je het boek zelf maar eens lezen.

- Ron van Es

Koop het boek hier