Daan Nijssen
Alle wegen leiden naar Babel, de voorgeschiedenis van de Zijderoute
Ana van Es
De Bagdad Berlijn Express
In de geweldige 8-delige documentaireserie ‘The Corridors of Power’ kijk je terug naar afgelopen wereldwijde conflicten waarin Amerika wel of niet ingreep. Irak, Libië, Kosovo, etc. Met interviews met Amerikaanse beleidsmakers en ministers krijg je een indringend beeld van de keuzes die gemaakt zijn en ten koste van wat. Uit alles ademt deze serie dat het ethisch besef over mensenrechten op gespannen voet staat met economische invloed. Alles, echt alles in de geschiedenis van de mensheid, blijkt ook uit deze serie weer, is geopolitiek. Strijd om invloed, land, grondstoffen.
Alle wegen leiden naar Babel
In het boek ‘Alle wegen leiden naar Babel, de voorgeschiedenis van de Zijderoute’ maakt Daan Nijssen dat ook duidelijk. ‘Handel is al zo oud als de mensheid. Nog voordat de eerste landbouwgemeenschappen ontstonden, wisselden rondtrekkende groepen jagers en verzamelaars geschenken uit wanneer hun wegen elkaar kruisten.’ Die wegen leidden allemaal naar Babel, het knooppunt in het Midden-Oosten waar handel van verre reizen en landen bij elkaar kwam. Het is de geschiedenis van de eeuwige strijd om de macht, aanzien, welvaart en verovering van gebieden en steden. In het boek beschrijft Nijssen dan ook een lange lijst van die veroveraars, zoals bijvoorbeeld Sargon van Akkad, waarvan we nu nog kunnen lezen: ‘Hij onderwierp vijftig landheren met de scepter van Ilaba, evenals de stad zelf, en sloopte haar muren. Hij man ook Lugalzagesi, koning van Urk, gevangen in de strijd en voerde hem in een halsband naar de Poort van Enlil.’
Ken je nog de foto’s van het moment dat Saddam Hoessein van Irak opgejaagd gevonden werd in een kuil. Of Muammar Kaddafi van Libië? Hedendaagse militaire geopolitiek. De geschiedenis herhaalt zich altijd. Of om een heel memorabel beeld te gebruiken, het omvertrekken van het standbeeld van Saddam Hoessein in Bagdad door Amerikaanse militairen, weet je nog?, en dan deze oeroude tekst uit de Bijbel te lezen: Die nacht had Nebukadnezar, de grote koning van Babel, een droom, een nachtmerrie die hem hevig ontstelde. Het bijbelboek Daniël vertelt hoe het afloopt. Alle wijzen der Chaldeeën, Perzen, Assyriërs falen en dan komt de joodse profeet Daniël de koning zeggen wat deze heeft gedroomd: een beeld, schrikkelijk om aan te zien -de kop van goud, de tors van zilver, de buik en lendenen van koper, de schenkels van ijzer, de voeten van leem en ijzer. Een verdwaalde steen raakt de voet, het leem en ijzer desintegreren en het hele zaakje valt voorover; alles verwaait als kaf.
Daan Nijssen beschrijft in zijn boek de geboorte van de zijderoute. Die begint met de reis van de Chinese Zhang Qian, die verbonden wil sluiten met andere koningen en machthebbers om de tegenstanders van keizer Wu buiten de deur te houden. ‘Het was de eerste van de vele pogingen van de Han-dynastie om handelsbetrekkingen met het verre westen aan te knopen en had tot gevolg dat Oost en West definitief met elkaar verbonden raakten.’ Het boek geeft mooie inzichten hoe al die wegen dan naar Babel reizen en geeft daarmee ook inzicht hoe het vandaag de dag niet anders is. Niet alleen is Xi Jinping, de voorzitter van de Chinese Communistische partij opnieuw bezig een nieuwe zijderoute in het leven te roepen, alles is geopolitiek, waarbij het opnieuw gaat over macht, grondstoffen, vijanden en vrienden. ‘In de derde eeuw’, schrijft Daan Nijssen, ‘nam de langeafstandshandel tussen Oost en West sterk af.’ Vandaag de dag is die route sterker dan ooit, met daarbij ook het gevaar dat landen tegen elkaar worden uitgespeeld.
Het boek van Daan Nijssen staat intussen terecht op de longlist van de Libris Geschiedenis Prijs 2024.
De Bagdad Berlijn Express
De journalist Ana van Es werkte vijf jaar als correspondent in het Midden-Oosten en beschrijft in haar boek De Bagdad Berlijn Express een prachtig staaltje van ‘corridor power’. Met de geschiedenis van de aanleg van de spoorlijn die in Berlijn begon en reizigers naar Bagdad voert, geeft haar boek ook de geschiedenis van de mogendheden van Duitsland, Frankrijk en Engeland die allemaal op zoek waren naar macht, invloed, en vooral olie en het opgraven van oudheden om hun musea mee te vullen.
In haar boek de geschiedenis van de spoorlijn, en vooral de verhalen van de schaamteloze bemoeienis van de vreemde indringers in dat Midden-Oosten. ‘Volgens de officiële planning had de trein in 1908 moeten rijden. Pas tweeëndertig jaar later, in juli 1940, toen een nieuwe oorlog Europa in zijn greep hield, was het eindelijk zover.’ In de jaren daarvoor gekonkel over wie aan welke touwtjes kon trekken, handel - geopolitieke overwegingen dus. ‘Vooral de Britse ambassadeur in Bagdad was de strijd tegen de spoorlijn verweven met zijn diplomatieke carrière. Hij zag het als zijn levenstaak om het leggen van elke strekkende meter spoorlijn te verhinderen en te vertragen.’
Ook hier haalt de actualiteit het boek weer in als we lezen over het opblazen van Nord Stream, en vooral door wie. Aanleggen, handel, oorlog, opblazen. Het boek van Ana van Es geeft bijzondere verhalen, met een kleine hoofdrol voor Agatha Christie die met haar man naar het Midden-Oosten trok om hem te ondersteunen met zijn opgravingen van oudheden. Met bijvoorbeeld als gevolg haar boek ‘De Oriënt Express’. En natuurlijk de hele geschiedenis in het veiligstellen van de belangen in de olievelden. ‘De oliewinst bleef wegvloeien naar een handvol westerse ondernemers: Britten, Nederlanders, Fransen en Amerikanen.’ Zijn we nog verbaasd over de actuele hectiek in het Midden-Oosten en de voortdurende strijd?
Om dat met een uitspraak van de former deputy secretary of defence Paul Wolfowitz in de documentaireserie The Corridors of Power te bevestigen: ‘People said if Kuwait grew bananas, we would never have liberated Kuwait.’
Aan het eind van haar boek schrijft Ana van Es: ‘De trein naar Mosul? Wanneer ik terugkeer in Bagdad in Irak, rijdt die nog steeds niet. Aqeel, de voorman van de machinisten, bekijkt het filosofisch. ‘We kunnen met de trein naar Mosul. Maar we hebben in Mosul eigenlijk niet zoveel te zoeken. Moet je wel naar Mosul willen?
Ron van Es
Koop Alle wegen naar Babel hier
Koop De Bagdad Berlijn Express hier
Lees ook
'De volgende generatie zit op mijn schouders'
Een interview met Wouter van Noort, journalist bij NRC.
