(deze longread werd met toestemming overgenomen van New Financial Forum)

Armoede de wereld uit

“Armoede is onrechtvaardig en onnodig. Je moet het alleen samen willen oplossen. Niet door erover te praten, maar door verantwoordelijkheid te nemen en in actie te komen. En dat vergt anders denken én doen. Bedenk dus niet langer aan welke regels mensen zich moeten houden, maar ga met ze praten, vraag wat ze nodig hebben en kom in actie, wees solidair”, aldus Vanessa Umboh die al ruim zeven jaar met de stichting Stem zonder Gezicht opkomt voor de 40.000 kinderen die in Rotterdam in armoede opgroeien. Na diepe dalen, volgen nu – in de wijk Feijenoord – de successen. Haar ambities kennen echter geen wijkgrenzen.

Iets meer dan zeven jaar koos Vanessa voor haar levensmissie. Ze richtte de stichting Stem zonder gezicht op die een einde moet maken aan de armoede van 40.000 kinderen door onder meer het verkokerde bureaucratische systeemdenken en de gevolgen van de marktwerking aan te pakken. Vanessa weet waar ze het over heeft. Zelf heeft zij lange tijd rond moeten zien te komen van 28 euro per week. “Natuurlijk had ik voor een betaalde baan kunnen kiezen, maar ik wilde het systeem bevechten en laten zien dat geld alleen niet de oplossing is, maar dat ook betrokkenheid en inzet cruciaal zijn. Samen hebben we, vanuit eigen kracht, met heel weinig geld veel projecten weten te realiseren. In 'samen' zit de sleutel van verandering. We walk our talk. In gunnen, delen en krachten bundelen, zit de oplossing! We hoopten hiermee de stad te inspireren.”

 “Armoede kent geen wijkgrenzen.”

Vanessa zet zich zestig uur per week in voor haar missie, waarvan tien uur declarabel als de pot dat toelaat. Ze werkt er twaalf uur bij om in haar levensonderhoud te voorzien. Het liefst zet ze zich volledig in voor haar missie. Donateurs zijn dan ook van harte welkom.

In 2022 verscheen ‘Moeder van 40.000 kinderen, het verhaal van Vanessa Umboh’. Om meerdere redenen een heftig boek. Uiteraard omdat ze pijnlijk duidelijk maakt hoe het systeemdenken zegeviert en hoe weinig organisaties, instanties en gemeenten daadwerkelijk begaan zijn met mensen in armoede. In feite gaan deze instanties niet uit van het gelijkheidsbeginsel. Dat doet Vanessa wel. En dat is een wezenlijk verschil. Ook maakt het boek duidelijk hoe onmachtig een individu in feite is. Na drie jaar zich met hart en ziel te hebben ingezet voor ‘haar’ kinderen, brandde ze – voor de tweede keer in haar leven – op. Ze kon niet meer en voelde dat ze ‘haar’ kinderen niet had kunnen redden. De verkoop van haar woning en een diepe depressie was het gevolg. Het boek eindigt op het moment dat ze weer enigszins is opgekrabbeld. Met de wetenschap dat ze beter haar grenzen moet bewaken, keert ze terug naar Rotterdam. Haar missie bleef echter onveranderd.

GEHOORD IN FEIJENOORD

We pakken de draad op eind 2023 met een interview in haar anti-kraak onderkomen in Rotterdam Zuid. Je ziet het meteen: het gaat goed met haar. Ze heeft volop energie, is blij met weer een eigen (tijdelijk) dak boven haar hoofd en – voor haar veel belangrijker – er worden eindelijk meters gemaakt. Waarom nu wel?

“Armoede is meer zichtbaar geworden. Ook de middenklasse kan zijn rekeningen niet meer betalen. Zij kenden dit nog niet, voelen zich tekortgedaan en vragen daar aandacht voor. Hierdoor komt het hoger op de prioriteitenlijst te staan van politici en bestuurders. Op zich is dit goed – armoede komt eindelijk in de schijnwerpers te staan – maar het is en blijft merkwaardig dat er voor de groep die in uitzichtloze armoede verkeert nooit aandacht is geweest. Het begrip ‘bestaanszekerheid’ staat nu ineens wel hoog op de agenda van veel politici, maar ik vraag me wel af of ze echt weten wat bestaansonzekerheid betekent?”

“Weten politici eigenlijk wel wat bestaansonzekerheid inhoudt?”

Ook heeft het geholpen dat haar boek in 2022 uitkwam. Dat leverde veel publiciteit op en de timing was dus juist. “Bovendien had ik mijn lesje wel geleerd. Ik wilde niet langer de strijd aangaan met mensen die niet in oplossingen denken. Ik wilde werken in een wijk waar de energie wel klopt. Toen ik de wijk Feijenoord beter leerde kennen en haar mensen, voelde het als thuiskomen. Eindelijk had ik een wijk gevonden waar saamhorigheid en een eigen verantwoordelijkheid de norm bleek te zijn. Ik heb mijzelf aan iedereen voorgesteld en werk inmiddels met veel partijen samen.”

De stichting werd bekend door hun Toys 4 ALL winkel, waar alle 400 kinderen van de Agnesschool gratis een cadeautje voor zichzelf mochten uitzoeken. Vanessa werd bekend in de wijk door haar inzet voor de Kinderwijkraad. Kinderen delen wat hen bezighoudt en wat ze anders willen en brengen dat op geheel eigen wijze onder de aandacht. Ze hebben zelf een tekst en videoclip bedacht om aandacht te vragen voor een schonere wijk. “Ik wil niet voor ze praten maar ze leren voor zichzelf en hun behoeftes op te komen.”

De wijk Feijenoord in cijfers. Er wonen bijna 7.800 inwoners (1.600 kinderen tot vijftien jaar). Het gemiddeld inkomen bedraagt 18.100 euro per jaar. Tachtig procent woont in een (sociale) huurwoning, vijfentwintig procent behoort tot de niet-werkende beroepsbevolking. In 2022 werden 5.149 misdrijven geregistreerd bij de politie. Zes op de tien inwoners van 18 tot 65 jaar heeft een matig of hoog risico op angst of depressie en zestig procent van de inwoners voelt zich eenzaam. “De wijk is altijd een vergeten gebied geweest. Bewoners voelden zich aan hun lot overgelaten met als gevolg een diep besef van ‘wij doen er niet toe’. Maar er is iets veranderd. De apathie is aan het verdwijnen. Mensen beseffen dat als ze ooit iets willen veranderen, dat ze dat zelf moeten doen. Ze willen graag, maar weten vaak niet hoe. Daar hopen wij een rol in te mogen spelen. Aan ideeën geen gebrek. Bovendien beschik ik over een netwerk van mensen die kunnen helpen om ideeën te realiseren. Onder de noemer ‘Kansrijk Feijenoord’ bouwen we met de bewoners en wijkpartners samen aan een betere toekomst voor allemaal.”

SAMEN

Vanessa werkt samen met een groep bewoners, burgerinitiatieven in de wijk, basisscholen en speeltuin de Feijenoordse Middenstip. Maar ook met instituten als de Erasmus Universiteit en het Expertisecentrum Maatschappelijke Innovatie (EMI) van de Hogeschool Rotterdam. Vanuit EMI wordt er met studenten aan complexe vraagstukken gewerkt die gericht zijn op een betere kwaliteit van leven bij bewoners op Rotterdam-Zuid. Met het initiatief ‘Vitale Coalitie op Zuid’, dat een thuisbasis heeft bij het EMI, onderzoeken studenten door gesprekken te voeren met bewoners waar hun behoeften en uitdagingen over gaan. Ook helpen ze bij de uitwerking, de uitvoering en het organiseren van oplossingen of events. Dan heb je het over initiatieven die bijdragen aan gelijke kansen, bestaanszekerheid en levenskwaliteit.

De eerste wijk waar ze aan de slag zijn gegaan, was de wijk ‘Feijenoord’. “Ze zien de bewoners als de echte experts en gaan van hun behoeften en visie uit. Ze zien het als een collectief probleem die door het collectief moet worden opgelost. En ze steken zelf hierbij de handen uit de mouwen. Alle credits naar mensen als EMI-directeur Dave de Held die meer vanuit van betekenis willen zijn opereert met EMI. (in het verleden werkzaam bij de Rabobank, red.).”

Er is meer support. “Op Wereldarmoededag organiseerde SzG bijvoorbeeld een grootschalig gratis event voor alle kinderen uit de wijk bij speeltuin de Feijenoordse Middenstip. Ze konden kiezen uit tal van workshops van theater, dansen tot boksen. Hier waren studenten van de minor Public-Health van de Erasmus Universiteit bij betrokken. “Ook ik sjouw uiteraard bij alle initiatieven net zo hard mee. Ik weet inmiddels hoe je met een budget van 140 euro heerlijk eten kunt koken voor 120 kinderen. En ik vraag iedereen die ik ken om te helpen, van de wijkkok tot aan al mijn vriendinnen.”

Een initiatief waar Vanessa vaker mee samenwerkt – en dat ook werd ingezet tijdens de Wereldarmoededag – is Drive to Connect van Hans van Meggelen. “Hij rijdt rond in een oude gele Amerikaanse schoolbus en nodigt mensen uit om in dialoog te gaan: beleidsmedewerkers met daklozen, politici met burgers, rijk met arm. En nu ook kinderen. Met wijkbewoners worden podcasts opgenomen over ideeën en oplossingen voor de wijk en die worden weer gedeeld op platforms onder de noemer: Gehoord in Feijenoord.

“De gemeenschap voelt zich gehoord en vertegenwoordigd en dat schept vertrouwen, ook in onze doelstellingen en initiatieven. Steeds meer mensen begrijpen dat je mensen niets moet opleggen, maar dat je moet vragen waar ze behoefte aan hebben. Dat geeft mij hoop.” En met een glimlach: “Eindelijk voel ik me niet langer een one armed army.”

NIEUW SYSTEEM

“Het gaat goed, maar de oplossing is er nog lang niet. Er is nog zoveel werk aan de winkel, ook in andere wijken, ook buiten Rotterdam. En zelfs dan ben je er nog niet. Een aantal jaar geleden heb ik een mindmap gemaakt hoe we de armoede definitief de wereld uit kunnen helpen. Dan heb je het over een nieuw systeem, dienend aan de samenleving met bouwstenen als compassie, liefde en gemeenschapszin. Waar bij voorkeur de rechten van onze kinderen leidend zijn. Zij zijn het meest kwetsbaar. Wanneer een systeem hen dient, valt niemand meer buiten de boot. Pas dan creëer je een gezonde, eerlijke, inclusieve samenleving voor iedereen.”

“Een nieuw verhaal, goed voor ons allemaal”

Voor Vanessa geen vage droom. Voor de wijk Feijenoord maakte ze de infographic ‘Kansrijk Feijenoord; een weg naar financiële bestaanszekerheid en sociale participatie’. In drie pagina’s schetst ze niet alleen het probleem, maar geeft ze ook aan hoe in drie jaar tijd de armoede kan worden verminderd, financiële stabiliteit en sociale participatie voor gezinnen kan worden gewaarborgd en arbeidsdeelname kan worden vergroot. Een concreet, omvattend én betaalbaar stappenplan. “Hier zet een sterk groeiend collectief zich voor in. Maar dat is niet mijn einddoelstelling. Armoede kent immers geen wijkgrenzen. Ik stel het stappenplan en mijn kennis dan ook graag ter beschikking aan andere gemeenten, zodat we – in ieder geval in Nederland – met elkaar de armoede definitief de wereld uit kunnen trappen.”

Willem Vreeswijk, founder van New Financial Forum en hoofdredacteur bij MaatschapWij

Koop het boek van Vanessa Umboh via deze link