Kelly Janssen

Als de storm komt, filosofie als houvast bij trauma

Uitgeverij Spectrum


Als de storm komt


Wat nu als het noodlot toeslaat? Je weggeblazen wordt door een storm? Je leven overhoop wordt gegooid en je plannen voor het leven uit je handen worden geslagen? Heb je dan ook dat wat de filosofen ooit hebben geschreven; hun kijk op het leven, de wijze lessen? 


Het overkomt Kelly Janssen, moeder van twee kinderen, bijna haar master filosofie op zak, gelukkige relatie, fijn werk. Ziek. Kanker. En niet zo’n beetje ook. Is er dan nog hoop? Of werkt het trauma zo door in het leven dat ook de filosofie als reddingsboei niet meer werkt? 


In haar voor veel lezers redelijk toegankelijk boek over haar ziekte, trauma en haar zoektocht naar houvast bij de filosofie volgen we haar reis. Van 'verwacht niets van het leven’, een uitspraak die ze leest bij de filosoof Emil Cioran naar de hoop die een andere filosoof, Lars Svendsen, uitspreekt: ‘Hoop is niet hetzelfde als optimisme.’ 


‘Hoop is opzettelijk en vaak verbonden aan een object. Je hoopt namelijk op iets, iets waar we niet zeker van zijn maar dat wel mogelijk is.’ vertelt Lars in een videogesprek met Kelly Janssen. Hoop motiveert dus en verzamelt onvermoede krachten. ‘Zowel hoop als angst zijn verschillende uitingen van hetzelfde: ze laten zien dat je om iets geeft en waar je om geeft.’ 


Tussen hoop en die angst gaat het in het boek, gaat het in de reis om om te gaan met dat ingrijpende trauma, de kanker, de ziekte. In haar boek spreekt Kelly Janssen met meer filosofen, zoals Paul van Tongeren, Marjan Slob, Damiaan Denys, Pavlov Kontos en komt ze uit bij een aantal grote namen uit het verleden van de filosofie. 


In haar gesprek met Paul van Tongeren die veel weet over de zogenaamde deugdethiek, zegt deze: ‘Het gaat erom dat je jezelf zo kunt vormen dat wanneer je in moeilijke situaties terechtkomt, je sterker kunt zijn, moediger kunt zijn of bijvoorbeeld rechtvaardiger kunt zijn.’ Maar ja, dat lijkt op droogzwemmen. Als het je goed gaat kun je dit allemaal voornemen, het gaat om de discipline en het toepassen als de situatie hopeloos lijkt. ‘Van Tongeren geeft toe dat hij zich ook wel eens afvraagt hoe het hem zou vergaan als tegenspoed zijn pad zou kruisen.’ 


Van de deugd naar de vertwijfeling gaat het dan. Kierkegaard komt om de hoek kijken. ‘Vertwijfeling is niet kunnen zijn wie je wilt zijn’. Teruggeworpen worden op jezelf in al die twijfels over het leven en hoe het nu verder moet, maakt ook dat ‘als je je bewust wordt van jezelf, je ook bewust wordt van je gevoel’ vertelt de filosoof Andries Visser, expert in het denken van Kierkegaard haar. ‘Er is een voortdurende beweging in jezelf en je bent voortdurend in gesprek met jezelf.’ 


En dat, schrijft Kelly Janssen ergens verderop, is er de keuze ‘om naar jezelf te luisteren’ en de regie te pakken. ‘Woorden die ik nu geloof, maar waarin ik in die eerste weken net na de diagnose verdronk.’

En weer gaat het verder, langs gesprekken en gedachten over filosofie. Over leven en dood en vooral over overleven. Hoe? Bijvoorbeeld door Epictetus aan te halen: ‘Je moet niet verlangen dat de dingen gebeuren zoals jij wilt dat ze gebeuren, maar je moet de dingen willen zoals ze gebeuren: dan zal je levensweg gelukkig zijn.’ Maar ja, ga er maar aanstaan als de kanker op je stoep staat en je boven twee jonge jongens gein hoort trappen op hun kamer. Hoe stoutmoedig ben je dan om het leven te accepteren zoals het op je af komt? 


Ze interviewt hierover Marli Huijer, ex-Denker des Vaderlands en auteur van het boek ‘De toekomst van het sterven’. Ze vraagt haar: ‘Accepteren? Maar hoe? Hoe kun je als je begin dertig bent, accepteren dat je leven daar stopt?’ Huijer geeft dan aan dat het uiteraard allemaal naar is, en dat het bovendien niet meevalt om met anderen over de dood te praten. Want dat is het ook, het trauma van een te vroege dood overvalt ons omdat we niet over de dood willen praten in deze huidige maatschappij. Het hoort er gewoon niet bij. ‘Het gesprek daarover aangaan is veel moeilijker dan op latere leeftijd’, vertelt Marli Huijer, ‘dat geeft ook een gevoel van eenzaamheid.’ 


Die eenzaamheid voel je natuurlijk in het boek overal door. Kelly Janssen lijkt alleen te vechten tegen haar wanhoop, haar verlies, haar strijd, ook al is ze omringd door man en kinderen. Hoe kun je, denk ik, ooit iemand begrijpen die vroeg doodgaat? 


Bijna op het eind van haar boek komt ze bij Nietzsche terecht en zijn idee van Amor fati, omarm je lot. Hij schrijft daarover: ‘...dat je van niets wil dat het anders is, niet vóór je, niet achter je, in alle eeuwigheid niet. Het onvermijdelijke niet enkel verdragen, nog minder verdoezelen - alle idealisme is leugenachtigheid ten aanzien van het onvermijdelijke - maar ervan houden …’ (uit: Ecce Homo: hoe iemand wordt wat hij is)


Ze besluit dan naar het graf van Nietzsche te gaan, een bedevaartstocht dus. ‘Waarom? Misschien ‘gewoon’ daarom. Misschien zijn Nietzsches gedachten voor mij een manier om de dingen die ik heb meegemaakt een betekenis te geven en wellicht vind ik troost in de wijze waarop hij verantwoordelijkheid neerlegt bij mensen in plaats van bij een externe entiteit.’


Aangekomen in Röcken, bij de kerk waar Nietzsche begraven ligt, wordt ze de wge gewezen door een vrouw die opspringt van het bankje op de binnenplaats. ‘Gedenkstätte?’ vraagt ze. ‘Gerne,’ zeg ik. ‘Hier ist dat grab. Nimm dir die Zeit, die du brauchst,’ zegt ze. 


‘Nietzsche ligt helemaal links, met achter zijn grafsteen een dennenboom die zacht heen heen weer deint in de lentewind. Ik ga op het bankje tegenover zijn graf zitten en leg mijn notitieboek op schoot. Ik schrijf: 

‘Precies twee jaar geleden haalden ze de kanker, of wat er überhaupt nog van over was, weg. Op die dag wist ik dat ik mijn lot moest accepteren, maar er liefde voor voelen is toch echt wat anders. Dat idee is, net als Nietzsche zelf, voor mij ongrijpbaar.’


Ron van Es


Koop het boek hier

Lees ook deze Boeken van de Week

Hoe we uit het dorp vertrokken, filosofie tussen stad en platteland - Wouter Mensink

Voor ieder wat waars - Hoe waarheid ons verdeelt en weer kan samenbrengen -  Rob Wijnberg 

Een oefening in leven - filosofie als ambacht -  Pablo M. Lamberti