Zingend dirigent Annelore Camps (foto door Els Van Bosbeke)
(Deze longread is met toestemming overgenomen van Re-story, je kunt de longread ook beluisteren via Soundcloud)
Allez, Chantez! een koor voor wereldvrede
Zingend dirigent Annelore Camps richtte in 2015 samen met Laila De Bruyne het zanginitiatief Allez, Chantez! op. Met het laagdrempelig initiatief liet Annelore al meer dan 150.000 mensen samen zingen. Haar ambitie is om een miljoen mensen samen te laten zingen. En meer … tot er wereldvrede is.
‘Lang heb ik me te klein gevoeld, te onbenullig om actie te ondernemen. Daardoor durfde ik niet te geloven dat ik ook een verschil kan maken. Pas door met Allez, Chantez! bezig te zijn, besefte ik dat ik iets bijzonders kan. Ik weet nu dat ik talenten heb die mensen in vervoering kunnen brengen. Met die talenten kan ik mensen laten voelen dat ze deel uitmaken van iets groters. Het is een sense of belonging waar veel mensen naar op zoek zijn.’ Dat schrijft Annelore Camps in Singfluencers, een klein boekje op zakformaat. Een handleiding voor een verbindend (zang)initiatief.
“Ik krijg kippenvel als ik eraan denk dat waar wij naar streven is dat mensen voelen dat ze hetzelfde zijn"
In een Linkedin-post schreef Annelore Camps hoe ze in 2015 op onderzoek ging wat Allez, Chantez! zou kunnen worden als ze er al haar aandacht, tijd en verstand in zou investeren.
Terugblikkend vertelt ze in die post dat het aanvragen van een btw-nummer ‘het schoonste is dat ze ooit gedaan heeft’. Een mooi contrast met het fragment uit Singfluencers waarin ze vertelt niet te weten of wat ze doet wel van belang is.
"Ja, ik herinner me nog dat ik dat kantoor in Gent met een btw-nummer buiten ging,” begint ze te vertellen, “en voelde: ah, hier moet ik zijn! Het past goed bij mij om als zelfstandig ondernemer solo in de wereld te bewegen. Dat voelt comfortabel, omdat ik iemand ben die dingen graag alleen oplost. Met de nodige valkuilen natuurlijk, maar het is een positie die ik graag inneem: een beetje verder af van het gebeuren zodat ik het van een afstandje kan observeren en mijn voelsprieten goed kan gebruiken.
Maar ik ben zelfstandige geworden voor een project dat over verbondenheid gaat: mensen samen laten zingen. Gewoon omdat het leuk is. Zorgeloosheid stond voorop. Een plek om alles even te vergeten. Na een tijdje merkten we dat samen zingen niet alleen zorgeloos maakt, maar dat mensen zich ook meteen verbonden voelden met andere zangers.”
Een verschil maken
Vandaag is Annelore Camps rotsvast overtuigd dat ze een verschil kan maken, en maakt. Ze vertelt over de evolutie van zich zo klein voelen naar een groots idee in de wereld zetten.
Annelore: “Allez, Chantez! heeft me een omgeving gegeven waarin de twijfels die ik had over het verschil dat ik kon maken helemaal zijn weggenomen.
Elke maand laat ik in onze vaste locatie in de Handelsbeurs in Gent honderden mensen samen zingen en ik voel daar aan den lijve welk verschil ik maak. In mijn hart voel ik, en met mijn ogen zie ik wat gebeurt. Met mijn oren mag ik achteraf beluisteren wat mensen me komen vertellen. Op een gegeven moment kan je dat niet meer negeren. Hoe hard je psychologie ook probeert om je klein en rustig te houden zodat je niet gekwetst wordt en je je illusies niet kwijtraakt, op een gegeven moment is het andere ook verzadigd genoeg om in jezelf te geloven.
Ik heb, denk ik, gewoon te vaak gehoord dat wat ik doe waardevol is om dat nog te kunnen negeren.
Bij mij is dat uitgegroeid tot een groot doel. Ik kan met mijn kinderlijke fantasie zo blij worden van het idee om een miljoen mensen samen te laten zingen dat dat voor mij genoeg is om dat idee te honoreren.
Er zijn geen redenen om daar niet in te geloven, tenzij om jezelf te beschermen en je niet te kwetsbaar op te stellen. Een van de dingen die ik geleerd heb, is dat het niet erg is als niet iedereen mee is in je verhaal. Integendeel. Laat mij maar degene zijn die heel grote dromen heeft, waardoor ik ook mensen afschrik. Mensen die dan zeggen: 'Die is gewoon gek!' of 'Wat verbeeldt zij zich wel?' Niets zo goed voor een project als dat er ook mensen tegen zijn, denk ik dan.”
Universele honger naar verbondenheid
Re-story is net als Allez, Chantez! een project dat over gemeenschap en verbinding gaat. Ik herken de spagaat tussen beseffen hoe belangrijk verbinding is en je graag terugtrekken om het alleen te doen.
“Ja”, knikt Annelore. “Als ik aan de herinneringen uit mijn kindertijd denk, zijn er heel veel waarbij ik alleen op mijn kamer zit. Ik had een kleine kamer onder het dak. Ik kon maar op twee vierkante meter rechtstaan. Dat was mijn nest. Een eigen cocon. Evengoed heb ik herinneringen aan mijn buurmeisje met wie ik mijn fantasie de vrije loop liet. Mijn leukste kinderherinneringen zijn samen met haar.
Een hoop bakstenen was voor ons genoeg om de balie van een jeugdherberg te bouwen of een lopende band. We maakten lijm van het sap uit paardenbloemen.
In dat een-op-een gegeven voel ik me heel veilig. Dat heb ik nog altijd. Zet me in een groep en als ik daar geen een-op-een heb, heb ik weinig strategieën om me daar veilig te voelen. Ook herinner ik me een klein groepje vriendinnen die als vier kleine dametjes op de rand van mijn bed heel luid de cd van de Spice Girls meezingen. Duidelijke nabijheid is voor mij super belangrijk. Ik ben me bewust van de grote spanning tussen de grote groepen waar ik mee zing en hetgeen me goed ligt: het sologegeven, die een-op-een.
Het is dan ook niet voor niks dat ik op het podium sta. Daar sta ik ook solo. Ik heb natuurlijk een muzikant waar ik een intieme band mee heb. We spelen ondertussen ook al tien jaar samen en zijn heel goed op elkaar ingespeeld.
Het is voor mij heel helder wat ik daar te doen heb. Ik zeg vaak dat we Allez, Chantez! zijn begonnen omdat ik er zelf van droomde om met een groep mensen te zingen. Daarom ben ik ook altijd een beetje jaloers dat ik niet kan meedoen in de groep, maar het voelt ook comfortabel om een leidersrol op te nemen. En om eraan toe te voegen, denk ik ook wel dat het stukje verbondenheid iets is dat ik als kind misschien wat gemist heb, waardoor ik een soort universele honger naar verbondenheid heb.
Ik ben me als jongere niet bewust geweest van dat gemis, maar ik voel nu wel dat in mij een soort gigantische honger is naar je veilig en opgenomen voelen in een groep.”
Veiligheid creëren
Annelore staat maandelijks op het podium in de Gentse Handelsbeurs. In de zaal staan meer dan zevenhonderd mensen die samen komen zingen: hoe creëer je dan een veilige omgeving of ontstaat die?
Annelore: “Iemand die voor de eerste keer komt, kan al eens zeggen: ‘Het is alsof ik in een bad vol vriendelijkheid ben gevallen’. Alsof we als een soort luchtverfrisser een gelukshormoon in de ruimte hebben gespoten.
Je komt binnen en denkt: dit is een rare omgeving, zo positief en warm, toegankelijk en verwelkomend. We hebben vrijwilligers wiens taak is mensen een warm welkom geven.
De briefing die zij meekrijgen is: iedereen die binnenkomt moet op zijn minst een ‘hallo’ krijgen, gezien zijn. Vanaf het moment dat deze vrijwilligers een vraagteken in iemands denkballon zien verschijnen, gaan ze ernaartoe en starten een gesprek. Daardoor krijgen mensen het gevoel dat ze op de juiste plek zijn. Ik denk dat dat een van de belangrijkste inzichten is die wij hebben opgedaan: het belang van veiligheid. Om te zingen moet je je kwetsbaar durven opstellen. Daarom beginnen we meteen aan de drempel met het creëren van veiligheid.
We wisten niet op voorhand dat dit zo belangrijk is. We zijn het project begonnen omdat we gewoon wilden zingen. Laila en ik hebben onderzoek gedaan en merkten dat we op onze honger bleven zitten: we wilden niet elke week repeteren en het ging ons ook niet om optreden. We wilden een plek waar je kon gaan zingen, gewoon omdat je dat graag doet. Het verbindende aspect viel pas later op. Als ik op het podium sta, zie ik wat spontaan gebeurt. Ik heb al tweehonderdvijftig van die zangsessies mogen begeleiden en Allez, Chantez! is echt een laboratorium.
Na een paar liedjes vraag ik of mensen de namen kennen van de mensen die voor, achter en naast hen staan. Dat vonden velen aanvankelijk ongemakkelijk. Maar als je weet dat Jos en Frank naast je staan, is de schroom om je stem te laten horen alweer iets kleiner. Daar gaat het om. De schroom van mensen om hun stem te laten horen is gigantisch. We krijgen keer op keer vragen van mensen die zeker willen zijn dat ze mogen meedoen, omdat ze ooit gehoord hebben dat ze niet mochten meezingen.
‘Mijn kinderen zeggen dat ik niet mag zingen’, zeggen ze dan. Heel veel mensen mogen niet zingen. Als je over die schroom heen stapt, heb je snel oogcontact en een aanleiding tot gesprek. Het sociale gezoem tussen de liedjes is iets dat me sterk opvalt. Ik hoor ook over mensen die bij Allez, Chantez! nieuwe vrienden maken en mensen die steeds nieuwe mensen meebrengen. In enquêtes zeggen zangers dat ze komen om te zingen, maar als je na een zangsessie de werkelijke feedback hoort, gaan de uitspraken over hoe leuk en positief het is, over dat mensen zich niet alleen voelen, over een leeg hoofd ervaren en over zich veilig voelen.”
Schroom om te zingen
Heel veel mensen zeggen dat ze niet kunnen zingen, maar je hoort ook vaak zeggen dat iedereen kan zingen. Het zijn twee dooddoeners, welke is waar? Wat is gebeurd dat mensen in het algemeen schroom hebben om te zingen en er, net als ik, van overtuigd zijn dat ze niet kunnen zingen? “Ik moet je het antwoord schuldig blijven,” begint Annelore haar antwoord: ik weet het niet. Als kind werd je opgeroepen om te zingen, maar tegenwoordig hoor ik dat in kleuterscholen minder en minder wordt gezongen, omdat juffen en meesters zeggen dat ze niet kunnen zingen. Ze zetten dan liever een cd’tje op en laten de kinderen meezingen. Ik denk dat daar werk aan de winkel is.
Ik heb in de jeugdbeweging nog veel gezongen, maar op een gegeven moment stopt het. Als je dan nog wil zingen, moet je in een koor gaan zingen en veel mensen haken dan af. Ik geloof effectief dat iedereen kan zingen, niet iedereen kan toon houden. Toch is het een geaccepteerd idee dat je moet kunnen zingen om hardop te mogen zingen. Er zit veel spanning op. Stel je voor dat ik nu zou zeggen: 'Laten we omdat het een podcast is over Allez, Chantez! ook even samen zingen’. Dan gebeurt er iets, ook bij mij.
Ik sta als beroep op een podium en ik zing hardop waardoor mensen ook hardop gaan zingen en toch zou ik zoiets hebben van: 'Oei, oei, dat durf ik niet.”
Sociale flipperkast van interactie
“De schroom die we moeten overwinnen om onze stem te laten horen wordt heel mooi gedemonstreerd op het moment dat je samen aan het zingen bent en een van de mensen rondom je te snel invalt”, vertelt Annelore verder. “Dan begint een sociale flipperkast van interactie. Iedereen rond die persoon kijkt en begint hem of haar gerust te stellen. Mensen halen hun schouders op. Of beginnen als een soort sociale reflex te lachen. Maar je ziet eigenlijk heel veel geruststelling in de interactie. Als ik op dat podium sta, heb ik het soms ook voor dat ik te vroeg of te laat inval. Er overvalt je dan een soort schaamte, maar op dat moment is het aan mij om rond me te kijken en te zeggen: 'Oei, oei' waardoor mensen tegen mij kunnen zeggen dat het oké is. Dat is de demonstratie van kwetsbaarheid en kwetsbaarheid maakt integraal deel uit van het DNA van ons project. Zingen is wat we samen doen, maar waar het echt om gaat is wat we samen beleven en voelen. Dat we voelen dat we samen zijn en samen kunnen ontspannen. Ik krijg kippenvel als ik eraan denk dat waar wij naar streven is dat mensen voelen dat ze hetzelfde zijn. We mogen dan andere kleren aan hebben of met een andere auto rijden, op een andere partij stemmen, maar eigenlijk zijn we allemaal bang om op het verkeerde moment te beginnen zingen en genieten we van het feit dat we hier samen publiekelijk, maar toch in een besloten sfeer, kwetsbaar kunnen zijn.”
Alleen worden
Annelore: “Ik probeer ook bij andere zanginitiatieven te gaan meezingen omdat dat nog altijd hetgeen is waar ik naar op zoek ben: een plek waar ik kan zingen alsof niemand mij hoort. Bij een aantal projecten in Nederland waar ik soms ga meezingen, valt het me op dat de mensen niet of heel weinig met elkaar communiceren of alleen met de mensen met wie ze naar die plek zijn gekomen.
Ik voel me daar heel vaak alleen worden. Het voelt alsof iedereen een silo is die naar zijn blad en de dirigent kijkt. Er is geen horizontale beweging naar de omstanders toe. Je zingt dan wel samen en je stem gaat wel op in het geheel, maar de sociale interactie ontbreekt. Ik kan het dan niet laten om met mensen te beginnen praten. Of het echt vieren als het wel gebeurt. In dat opzicht zou ik durven zeggen dat met hoe wij het doen de verbinding veel sneller mogelijk is. Die verbinding komt deels als vanzelf door het samen zingen, maar het is blijkbaar ook iets waar je heel actief aan kan werken.”
Verwachtingsloos
Wat Annelore schetst met aan de ene kant de individualistische angst van ‘ik moet het goed doen, ik mag niet falen’ en aan de andere kant de gedragenheid waarbij mensen zorgzaam zijn als je een fout maakt, vind ik een mooi beeld voor de tijd waarin we ons bevinden. Annelore: “Ja, misschien zijn plekken zoals een Allez, Chantez!-sessie een soort van proeftuin waarin mensen niet alleen emotioneel geraakt worden, maar echt aan den lijve voelen dat we samen zijn. Ik denk dat een van de dingen die bijdraagt aan het feit dat het zo sterk leeft in een Allez, Chantez!-sessie is dat daar niks moet. Ik ben beginnen beseffen dat een Allez, Chantez!-omgeving eigenlijk een droombeeld voor me is.
Onze regels worden heel sterk bepaald door wat niet moet. Je moet er niet elke keer zijn. Je moet je niet op voorhand inschrijven. Je moet niet betalen. Je moet niks voorbereiden of repeteren voor een concert waarbij je zeker aanwezig moet zijn. Het feit dat je niks moet, is iets wat mensen niet gewend zijn en waardoor het een beetje disruptief is: als niks verwacht wordt, wat wordt dan verwacht?
Daar zijn we als sociaal dier in deze tijd volgens mij niet zo goed in. Omdat er toch vaak heel veel verwachtingen van ons zijn. Doordat zo weinig verwacht wordt, draagt iedereen bij wat hij wil. Dat geeft een dynamiek die ik enorm waardeer. Ik ben heel trots dat dat na negen jaar nog altijd rechtovereind staat.
Als je dat doortrekt naar de maatschappij zie ik het als een heel grote meerwaarde dat er plekken bestaan waar geen verwachtingen van je zijn. Waar je geen kleur moet bekennen. Toen de oorlog in Oekraïne uitbrak, vroegen heel wat organisaties om samen iets te doen: zullen we samen zingen op een pro-Oekraïne activiteit? Soms kwamen geboekte zangsessies vanzelf op de kalender als een project om Oekraïne te steunen. Dat wil ik niet. Dat past niet binnen ons project, omdat ik net wil dat Allez, Chantez! een plek is waar mensen die pro-Oekraïne, pro-Rusland of pro-weet ik veel wat naast elkaar staan en samen zingen. Volgens mij is samen zingen een goede oefening in het verbinden met elkaar.”
Stem laten horen
Annelore: “Wat ik rond me in de wereld zie, is dat mensen heel erg in zichzelf gekeerd zijn. Als je over straat loopt, zie je vaak meer mensen met een hoofdtelefoon dan zonder.
Ik vind dat heel raar gedrag. Als iedereen daar eens op zou uitzoomen, dan zouden we zien hoe gek het is dat wij dat doen.
Mensen zijn dus precies sterk in zichzelf gekeerd. Als je samen zingt, maak je de omgekeerde beweging. Je voelt je automatisch verbonden met elkaar. We gaan op in een grotere massa. Een van de redenen waarom onze groepen vaak zo groot zijn, is omdat ik ervan uitga dat we meer impact maken als we met minstens honderd mensen zijn. Als je in kleinere groepen zingt, hoor je je eigen stem nog heel goed waardoor je misschien niet zo hard durft door te zingen. Wat ik graag heb, is dat je als zanger kan opgaan in het grotere geheel. Ik denk dat je op een Allez, Chantez!-sessie voelt dat je samen bent en je stem opgaat in het grotere geheel. Je voelt dat het belangrijk is dat je meedoet, maar het maakt ook niet uit als je een beetje stiller zingt bij moeilijkere stukken.
Iedereen trekt zich samen over dat ravijn dat er eventueel zou kunnen zijn als je die hoge of lange noot niet haalt. Dan ga je op in een collectieve ervaring: we zingen dit lied samen en we maken dit samen mogelijk. Dat geldt voor het zingen, maar het geldt net zo goed voor onze fondsenwerving: iedereen geeft wat hij kan missen. Je moet niet bijdragen, je mag bijdragen. Als iedereen zijn steentje bijdraagt dan geraken we samen verder. Dan kunnen we volgend jaar nog een jaar samen zingen. Ik denk dat het een manier van met elkaar omgaan is: het werkt alleen als we het samen doen.
Ik denk dat mensen die vaker naar Allez, Chantez! komen daar iets vinden wat ze op weinig andere plekken in hun leven vinden, waardoor ze na een aantal keer ook voelen hoe belangrijk het is.
Zo zou de wereld toch meer mogen zijn. Ik zou wensen dat de mensen die bij ons komen zingen dan ook een stukje sociaal engagement opnemen. Dat ze vriendelijker worden naar de mensen rond hen. Zich meer aantrekken van wat in hun buurt gebeurt.
Ik denk dat je in het samen zingen ervaart hoe belangrijk jouw stem is in het geheel en dat je daardoor gaat geloven dat je ook op andere fronten iets kan doen. Als wij dat meer zouden doen, en dan heb ik niet alleen over zingen in de context van een cultuurzaal waar je met zevenhonderd man samen bent, maar ook huis, tuin en keuken zingen met je vrienden op weekend, met je familie, met je collega's als iemand jarig is ... Het is onnozel, maar het is zo simpel en ik geloof dat samen kwetsbaar durven zijn een versneller kan zijn. Dat dat ervoor gaat zorgen dat we ons terug durven verbeelden dat wij wel een verschil kunnen maken in onze samenleving.”
Wereldvrede
Het boekje Singfluencers dat Annelore Camps schreef is een klein boekje op zakformaat, maar het bevat een groots idee: Annelore wil een miljoen mensen samen laten zingen en nog een stap verder durft ze over wereldvrede te spreken. Annelore: "De wereldvrede is mijn ultieme doel, mijn vuurtoren waar ik op navigeer. Die is er gekomen omdat een journalist schreef: laat haar op de vergadering van de VN iedereen samen laten zingen en het zal rap wereldvrede zijn. Initieel moest ik daar om lachen, maar toen ik achterover in mijn stoel zakte, dacht ik: dat is nu eens een goed idee! Omdat ik me ook zoveel scenario's kan inbeelden hoe je op die vergadering van de VN komt. Ik heb voldoende verbeelding om te denken dat dat niet zo raar is om daar naar te streven. Om dat tastbaar te maken moet je iets minder ambitieus zijn en beginnen bij een miljoen mensen samen laten zingen.
Dat plan om een miljoen mensen samen te laten zingen, is er gekomen bij het schrijven van het boekje. Ik dacht: als nog een paar mensen een zanginitiatief starten en we onze krachten bundelen, zijn we rap met een miljoen. Ik noem mezelf vaak bewust naïef. Veel mensen kunnen daar niet goed tegen, maar ik koester het idee om op een naïeve manier in het leven te staan en te blijven denken dat dingen wel mogelijk zijn en dat het niet ondenkbaar is om echt zotte dingen te bewerkstelligen. Bij Allez, Chantez! willen we dat mensen op grote schaal veel beter overeenkomen en het beeld van wereldvrede helpt daarbij.”
Impact maken en schalen
Annelore besefte dat als ze het echt meent om een miljoen mensen samen te laten zingen en voor haar ideaal van wereldvrede te gaan, ze dan als leider ook beslissingen moet nemen die ervoor zorgen dat dat ook mogelijk wordt. Annelore: “Toen ik begon na te denken over de impact van Allez, Chantez! opschalen en de strategie die ik daarvoor wil gebruiken, besefte ik dat het niet goed bij me past dat ik mijn organisatie veel moet opschalen. Toen ik besefte dat je om impact te maken of je impact te vergroten niet per se je organisatie hoeft op te schalen en je ook kan kiezen om een andere rol te gaan spelen, ben ik in een snoeibeweging geraakt.
We waren op een gegeven moment met een tiental freelancers. Hoewel dat heel leuk was, heb ik ook altijd het gevoel gehad dat het niet goed bij me past. Daar maak je jezelf niet populair mee. Het vraagt moed om dan toch te blijven staan vanuit het idee: ik kijk voor me en ik weet waar ik naartoe ga.
Ik heb dan de keuze gemaakt om alles wat ik weet en geleerd heb bij Allez, Chantez! te gaan delen en weggeven. Het was ook een kinderdroom om ooit een boek uit te geven, dus dat was mooi meegenomen. Ik wist dat het een klein boekje moest zijn. Ik ben heel tactiel, het moet goed voelen en er goed uitzien met mooie kleuren.
Het boek is voor mij een manier om impact te schalen. Ik heb daarbij de keuze gemaakt om geen boek te schrijven over Allez, Chantez! Ik wil mensen niet het gevoel geven dat Allez, Chantez! de heilige graal is.
Dat is niet zo, het is voor mij een goed middel om impact te maken, omdat de waarden van het project eigenlijk een vertaling van mijn karakter zijn. In het boek heb ik geprobeerd de vragen te beantwoorden die mensen zich stellen als ze aan een project beginnen en wat daarin het belang is van je eigen goesting te doen. Dat thema zit er doorheen verweven: blijf aftoetsen wat jij wil doen. Jij bent de motor en als jij je verhoudt tot een project dat niet helemaal eigen voelt, dan geloof ik niet dat het lang gaat duren. Dat je tegenslagen kan overwinnen, gewoon omdat je energie weglekt.”
Handleiding
In de ondernemersmindset van vandaag moet je groeien om als bedrijf en bedrijfsleider serieus genomen te worden. Dat Annelore de traditionele kijk op groei loslaat en zich in plaats daarvan richt op het schalen van het idee dat ze wil verspreiden vind ik heel mooi. Annelore durft te denken dat haar boekje niet alleen voor ‘verbindende zanginitiatieven’, maar ook voor andere organisaties een handleiding van betekenis kan zijn.
Annelore: “Ik denk dat als je het woord ‘verbindend’ weglaat, dat het boekje sowieso voor alle zanginitiatieven een handleiding is die een kritische blik kan triggeren. Als je het woord 'zang’ weglaat, en het ‘een handleiding voor een verbindend initiatief’ is, gaat het ook zeker helpen omdat het echt onze praktijk is om niet alleen in het samen zingen de verbinding te zoeken maar ook in de hele omkadering en communicatie. Ik denk dat als je iets organiseert je dat per definitie doet om mensen met elkaar te verbinden. Zelfs als je je tegen de buitenwereld wil afzetten. Organisatoren van een anti-beweging willen toch ook verbinding creëren tussen de mensen die deel zijn van die beweging.”
Mischa Verheijden, co-fouder bij Re-story.
Het boek Singfluencers handleiding voor een verbindend zanginitiatief van Annelore Camps kan je hier bestellen. Meezingen met Allez, Chantez! hier vind je de kalender.